H άλλη δίκη του Κάφκα

Του Γιώργου Δ. Καζολέα. Διαβάζοντας την «Άλλη Δίκη» του Βούλγαρου συγγραφέα Ελίας Κανέττι (μτφ. Αλέξανδρος Ισαρης, εκδ. Scripta) που αναφέρεται στην αλληλογραφία του Φραντς Κάφκα με την δύο φορές μνηστή του Φελίτσε Μπάουερ, έχει ενδιαφέρον να σταθούμε στην διαπίστωση του Κανέττι για την επιρροή που άσκησε στον Κάφκα ένα προσωπικό γεγονός κατά τη συγγραφή του διασημότερου έργου του, της Δίκης. Σύμφωνα με αυτό, ο Κάφκα πέρασε το καλοκαίρι του 1914 ένα είδος Δικαστηρίου έχοντας το ρόλο του κατηγορούμενου με κατήγορους την μνηστή του Φελίτσε Μπάουερ, την αδερφή της Έρνα και την φίλη της Γκρέτε Μπλοχ. Γράφει χαρακτηριστικά ο Κανέττι: «Για να καταλάβουμε πώς από το «δικαστήριο» που είχε επηρεάσει τον Κάφκα προέκυψε η εκτέλεση στο τελευταίο κεφάλαιο της Δίκης είναι απαραίτητο να παραθέσουμε ορισμένα αποσπάσματα από το ημερολόγιο και τις επιστολές του:
«Το Δικαστήριο στο ξενοδοχείο. Η διαδρομή με το αμάξι. Το πρόσωπο της Φ (Φελίτσε). Περνάει τα χέρια της μέσα από τα μαλλιά της, χασμουριέται. Ξαφνικά ζωηρεύει και λέει πράγματα που έχει σκεφτεί καλά, που έχει φυλάξει μέσα της πολύ καιρό, πράγματα εχθρικά (…) Δεν ξαναπήγα στους γονείς της την επομένη. Έστειλα μόνο τον Ράντλερ μ’ένα αποχαιρετιστήριο γράμμα, ανειλικρινές και φιλάρεσκο: «Είθε να μην έχετε κακές αναμνήσεις από μένα». Λόγος από τον τόπο της εκτελέσεως». Έτσι συγκράτησε στο μυαλό του τον τόπο της εκτελέσεως ήδη από τότε (…) Εξάλλου με τη λέξη δικαστήριο είχε εισέλθει στη σφαίρα του μυθιστορήματος. Με τις λέξεις «τόπος εκτελέσεως» προδιαγράφηκαν ο στόχος και το τέλος του. Αυτός ο πρόωρος καθορισμός του στόχου είναι αξιοπρόσεκτος. Εξηγεί τη σιγουριά με την οποία αναπτύχθηκε η Δίκη». Η ατμόσφαιρα της Δίκης του Γιόσεφ Κ. επανέρχεται στο μυαλό όταν ο Κάφκα εξιστορεί τη δική του δίκη. Είναι και οι δύο στη θέση του κατηγορούμενου, μα η κατηγορία δεν είναι σαφής και συγκεκριμένη. Η χρήση των λέξεων «δικαστήριο», «τόπος εκτέλεσης» από τον συγγραφέα της Δίκης στις σημειώσεις του το καλοκαίρι του 1914, αλλά περισσότερο και από αυτή το αποπνικτικό και τερατώδες περιβάλλον του δικαστηρίου με τον διωκόμενο ήρωα να διώκεται από τα ανθρωπάκια, τους διώκτες του, έδειχναν ότι ένα από τα σπουδαιότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας είχε ξεκινήσει ήδη να γράφεται.