Ειρ 322/2014: "Σύμφωνα με το αρθρ. 2 του Ν. ΓΠΟΗ/1912, όπως ερμηνεύτηκε
αυθεντικώς, με το αρθρ. 7 παρ.1 2 3 και 4 του Ν.Δ 1544/1942 και τροποποιήθηκε,
με το ΝΔ 180/1961, αν ο ενάγων παραλείψει την προκαταβολή του οφειλόμενου
τέλους δικαστικού ενσήμου, θεωρείται ότι δικάζεται ερήμην. Σύμφωνα με το αρθρ.
173 παρ.1, 175 και 272 παρ.1 ΚΠολΔ (που
τέθηκε σε ισχύ στη θέση του καταργημένου αρθρ. 272 με το αρθρ. 30 του Ν.
3994/11), αν η συζήτηση γίνεται με επιμέλεια του ενάγοντα και είτε εμφανιστεί αυτός και δεν λάβει μέρος
κανονικά στη συζήτηση, είτε δεν εμφανιστεί, το δικαστήριο συζητεί την υπόθεση
χωρίς αυτόν και απορρίπτει την αγωγή. Στην ουσία η απόρριψη επέρχεται λόγω της
ερημοδικίας, που μπορεί να είναι και πλασματική και δεν τίθεται κανένα
απαράδεκτο της αγωγής.
Με το αρθρ. 70 του Ν. 3994/2011 αντικαταστάθηκε η παρ.3
του αρθρ. 7 του ΝΔ 1544/1942 ως εξής: «Στο τέλος, που επιβάλλεται κατά το αρθρ.
2 του ν. ΓΠΟΗ/1912, δεν υπόκεινται οι περί εξάλειψης υποθήκης και προσημείωσης,
καθώς κι εκείνες, που αφορούν την ακύρωση πλειστηριασμού. Σύμφωνα με την
διάταξη του αρθρ. 72 του παραπάνω νόμου, 3994/11, και την παρ.14 αυτού, η παρ.3
του αρθρ. 7 του Ν.Δ 1544/42, όπως είχε τροποποιηθεί, εφαρμόζεται στις αγωγές, που ασκούνται μετά
την έναρξη ισχύος του παραπάνω νόμου. Η έναρξη, δε, ισχύος αυτού είναι η
25/07/11 (ΦΕΚ Α 165). Στη συνέχεια εκδόθηκε και τέθηκε σε ισχύ, από τις
12/03/12, ο Ν. 4055/12 (ΦΕΚ Α 51), κατά τον οποίο, η διάταξη της παρ. 14 του αρθρ.
72, του Ν. 3994/11, δεν εφαρμόζεται στις αγωγές, που ασκήθηκαν ως
καταψηφιστικές, πριν την έναρξη ισχύος του, εφόσον μετατραπούν σε
αναγνωριστικές, μετά την έναρξη ισχύος αυτού (αρθρ. 21 παρ.2 Ν.4055/12).
Παράλληλα, με το αρθρ. 21 παρ.1, του Ν. 4055/12, επήλθε και νεώτερη αλλαγή στο
αρθρ. 3 του ΝΔ 1544/1942, από 02/04/12, με αποτέλεσμα η παρ.3 να διαμορφωθεί ως
εξής: «Στο τέλος, που επιβάλλεται κατά το αρθρ. 2 του Ν. ΓΠΟΗ/1912, δεν υπόκεινται
οι αναγνωριστικές, που αφορούν τις διαφορές των αρθρ. 663, 677, 681Α και 681Β (εννοείται
του ΚΠολΔ), καθώς και οι αγωγές για την εξάλειψη υποθήκης και προσημείωσης και εκείνες
που αφορούν την ακύρωση του πλειστηριασμού». Μετά τις παραπάνω αλλαγές, σε
τέλος δικαστικού ενσήμου υπόκεινται πλέον και οι αναγνωριστικές αγωγές, που δεν
εξαιρέθηκαν (όσες δεν αφορούν εργατικές διαφορές - από παροχή εργασίας -
αυτ/κες - από διατροφή κι επιμέλεια τέκνων). Με ρητή διάταξη του νόμου, οι νέες
διατάξεις δεν εφαρμόζονται σε όσες αγωγές ασκήθηκαν πριν τις 25/7/11, γιατί,
στην πραγματικότητα, το αρθρ. 21 παρ.1 του Ν. 4055/12 δεν προσθέτει κάτι
διαφορετικό. Ωστόσο, όπως σαφώς προκύπτει, από την διάταξη του αρθρ. 7 παρ.3
του ΝΔ 1544/1942, σε τέλος δικαστικού ενσήμου υπόκεινται αποκλειστικά και μόνο
οι καταψηφιστικές αγωγές. Για τον απλό λόγο, ότι σε κάθε καταψηφιστική αγωγή
εμπεριέχεται και αναγνωριστικό αίτημα. Οι αναγνωριστικές αγωγές τρέπονται,
σύμφωνα με το νόμο, σε καταψηφιστικές, για να μπορεί ο ενάγων, να απαιτήσει την
καταβολή της απαίτησης, που αναγνωρίστηκε. Διπλή καταβολή δικαστικού τέλους,
για την ίδια διαφορά κι απαίτηση, που κατάγεται σε δίκη, ούτε προβλέπεται ούτε
μπορεί να προβλεφτεί. Σύμφωνα με τα αρθρ. 294 και 295 παρ.1 ΚΠολΔ, προβλέπεται
το δικαίωμα του ενάγοντα, να παραιτηθεί από το δικόγραφο της αγωγής. Ο
περιορισμός του αιτήματος της θεωρείται μερική παραίτηση. Κατά τον ίδιο τρόπο,
η τροπή του αιτήματος της αγωγής, από καταψηφιστικό σε αναγνωριστικό, έχει την
έννοια μερικής παραίτησης, από το (καταψηφιστικό) αίτημα της αγωγής. Κατά τον
τρόπο αυτό η προβλεπόμενη από το νόμο παραίτηση, που παρέχεται ως δικαίωμα στον
ενάγοντα, χάνει την έννοια δικαιώματος.
Η διαφοροποίηση της αναγνωριστικής από την καταψηφιστική
αγωγή κι η επιβολή δικαστικού ενσήμου μόνο στην δεύτερη δικαιολογείται, από το
ότι ο πολίτης μπορεί, με σχετικά ολιγοδάπανη διαδικασία, να εμποδίσει παραγραφή
του δικαιώματός του, άρει αμφισβήτηση για την ύπαρξή του,βεβαιωθεί για την
φερεγγυότητα του οφειλέτη και ως προς τη δυνατότητα εκτέλεσης της απόφασης ή μη
και προστατεύσει εμπράγματα δικαιώματά του, από προσβολή. Η επέκταση καταβολής
δικαστικού ενσήμου και στις αναγνωριστικές αγωγές και μάλιστα με καταβολή διπλάσιου
ποσοστού, από ότι ίσχυε μέχρι τώρα (βλ. αρθρ. 6 του Ν.4093/2012 και 40 του Ν. 4111/2013),
δηλώνει, ότι η καταβολή δικαστικού ενσήμου
καθίσταται δικονομική προϋπόθεση του παραδεκτού άσκησης αγωγής και υπό
την αναγνωριστική της μορφή. Η τέτοιου είδους, προκαταβολική είσπραξη τέλους,
εκ μέρους του δημοσίου, ήδη σε πρώιμο στάδιο της διαδικασίας της δίκης,
παρίσταται κατά των αρχών του κράτους δικαίου, της παροχής πλήρους και αποτελεσματικής
δικαστικής προστασίας και νομιμότητας, της συνταγματικής επιταγής για δημοκρατική
νομιμοποίηση και νομιμότητα της άσκησης της δικαστικής λειτουργίας, που θεμελιώνονται
στις διατάξεις των αρθρ. 20 παρ.1, 26 παρ.3, 94 παρ.4, 95 παρ. 5 του
Συντάγματος, 6 παρ.1 της ΕΣΔΑ, 1 του πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου αυτής 2 παρ.3
και 14 παρ. 1 του, με το ν. 2462/1997, κυρωθέντος Διεθνούς Συμφώνου για τα
ατομικά και πολιτικά δικαιώματα Οι παραπάνω
διατάξεις εγγυώνται την ελεύθερη πρόσβαση σε δικαστήριο και την πραγματική ικανοποίηση
του δικαιώματος, που επιδικάζεται από αυτό. Ο ουσιαστικός νόμος είναι εκείνος,
που καθορίζει τις ειδικότερες προϋποθέσεις, για την άσκηση δικαιώματος του
πολίτη. Θεσπίζοντας και δικονομικές προϋποθέσεις και δαπανήματα, που αρμόζουν
στην πρόοδο της διαδικασίας της δίκης. Ο κοινός νομοθέτης δεν έχει απεριόριστη
ευχέρεια επιβολής δικονομικών φραγμών, στην παροχή αμέσου εννόμου προστασίας
του πολίτη, καταργώντας, στην πράξη, τη δυνατότητα του τελευταίου, να προσφύγει
στη δικαιοσύνη. Αν, δε, λάβουμε υπόψη, ότι σε κάθε περίπτωση η καταβολή
δικαστικού ενσήμου προβλέπεται και θα συμβεί, κατά την τροπή αναγνωριστικής απόφασης,
σε καταψηφιστική, και πριν την λήψη της απαίτησης από τον πολίτη, οπότε διασφαλίζεται
η λήψη του αντιστοίχου ποσού εκ μέρους του δημοσίου, σε μεταγενέστερο
στάδιο, η παραπάνω επιβολή σε πρώιμο
στάδιο, όχι μόνο εμφανίζεται έντονα καταχρηστική, αλλά έρχεται σε πλήρη
αντίθεση με τις συνταγματικές επιταγές.
Το δικαίωμα του πολίτη, για παροχή έννομης προστασίας από τα Δικαστήρια,
αποτελεί θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα (αρθρ. 20 παρ.1 Σ), που κατοχυρώνεται και από την Ευρωπαϊκή
Σύμβαση της Ρώμης, του 1950, που
κυρώθηκε με το ν.δ 53/1974, για τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΕΣΔΑ αρθρ. 6 και
13) και αποτελεί θεμελιώδη αρχή. Ο δικονομικός φραγμός, που τίθεται από τις
παραπάνω διατάξεις, υπό το φως των σημερινών(άκρως δυσχερών) οικονομικών συνθηκών,
που βιώνουν οι πολίτες, που φέρουν το βάρος αυτών, ουσιαστικά στερεί αυτούς της
απλής δυνατότητας προσφυγής στο δικαστήριο, προς άμεση προστασία των
δικαιωμάτων τους. Ο περιορισμός, κατά την αιτιολογική έκθεση του νόμου, γίνεται
γιατί: Α)«ο πολίτης με την άσκηση της αγωγής κινητοποιεί ένα πολυδάπανο
μηχανισμό κι οφείλει, να καταβάλει τέλος, για να ενισχύσει τη δυνατότητα της
πολιτείας, να οργανώσει κατά τον καλύτερο τρόπο το σύστημα απονομής
δικαιοσύνης». Β):«Κατά τη συζήτηση των αγωγών τα καταψηφιστικά
αιτήματα…τρέπονται σε αναγνωριστικά, με συνέπεια να αποφεύγεται η καταβολή δικαστικού
ενσήμου, επί του αντικειμένου της δίκης. Η πρακτική αυτή στερεί το Ελληνικό
Δημόσιο και άλλους φορείς… από σημαντικά έσοδα, ενώ οδηγεί σε καταστρατηγήσεις
και κατάχρηση δικονομικών δυνατοτήτων». Γ):«Με την επιβολή τέλους δικαστικού
ενσήμου και επί αναγνωριστικών αγωγών, στις οποίες περιλαμβάνονται, βεβαίως,
και οι καταψηφιστικές ….θα επέλθει αύξηση των δημοσίων εσόδων, ενώ θα αποτραπεί
η συζήτηση προπετών και αβασίμων αγωγών». Από τις παραπάνω αιτιολογίες
αποδεικνύεται, ότι στην πραγματικότητα, για καθαρά εισπρακτικούς λόγους, ο
πολίτης στερείται του δικαιώματός του, να προσφύγει στην δικαιοσύνη. Το απλό
ταμειακό συμφέρον, που προκύπτει, δεν συνιστά λόγο γενικότερου δημοσίου συμφέροντος,
για τον οποίο θεσπίζεται η παραπάνω αδικαιολόγητη επιβολή τέλους, στις αναγνωριστικές
αγωγές. Ενώ, δεν φαίνεται, να υπάρχει καμία αναλογία, που επιβάλλεται, να τηρείται,
μεταξύ του νομοθετικά προστατευόμενου δικαιώματος του ατόμου και του σκοπού,
που το νομοθέτημα εξυπηρετεί. Πέραν όλων των άλλων, είναι κοινός τόπος, ότι υπό
τις παρούσες αντίξοες οικονομικές συνθήκες, ο πολίτης, που θα καταβάλλει
προκαταβολικά το δικαστικό ένσημο, για την αναγνωριστική αγωγή, είναι σφόδρα
πιθανό, να μη καταφέρει, να εισπράξει στη συνέχεια την απαίτησή του, από τον
οφειλέτη. Γεγονός που γνωρίζει και ο κοινός νομοθέτης. Έτσι, η παραπάνω ρύθμιση
συντελεί απλά σε άνιση μεταχείριση των πολιτών του, από το ίδιο το κράτος, που
τίθεται σε πλεονεκτική θέση έναντι
αυτών, εξασφαλίζοντας πρωταρχικά και κύρια το δικό του δημοσιονομικό οικονομικό
συμφέρον, συρρικνώνοντας αφενός το
ατομικό δικαίωμα των πολιτών του, σε εύκολη πρόσβαση στα δικαστήρια, μειώνοντας αφετέρου προκαταβολικά την
περιουσία τους, για μια απαίτηση, που το ίδιο φαίνεται, να προκρίνει, ότι είναι
επισφαλής η λήψη της από τον πολίτη. Έτσι, η ρύθμιση αυτή αποβαίνει «διττά»
αντισυνταγματική και φευκτέα. Διότι, το δημόσιο όχι μόνο εγγυάται την ελεύθερη
πρόσβαση των πολιτών στα δικαστήρια, χωρίς να τίθενται υπερβολικά προσκόμματα,
που να μηδενίζουν το δικαίωμα, αλλά έχει αποστολή, να προστατεύσει την
περιουσία και την οικονομική κατάσταση των πολιτών του, με βάση συνταγματικές
επιταγές. Σε τελική ανάλυση η περιουσία αυτή είναι εκείνη, που συμβάλλει και
στη διατήρηση της περιουσίας του δημοσίου. Η νομοθετική αυτή ρύθμιση
εμφανίζεται έτσι εντονότερα αντιτιθέμενη και στην αρχή του κράτους δικαίου και
του συντάγματος. Η είσπραξη εσόδων, για λόγους και σκοπούς, που δεν συνδέονται
με τη λειτουργία της δικαιοσύνης, που δεν είναι «μηχανισμός», αλλά πολιτειακή εξουσία
δημόσια, συνταγματικά κατοχυρωμένη, χρηματοδοτούμενη από το δημόσιο προϋπολογισμό,
που δεν λειτουργεί με βάση την αρχή της ανταποδοτικότητας, δεν μπορεί να αιτιολογήσει
τη τέτοιου είδους συρρίκνωση δικαιώματος του πολίτη. Το κάθε ευνομούμενο κράτος
πρέπει, να διασφαλίζει την παροχή δικαστικής προστασίας στους πολίτες του.
Περαιτέρω, η επιβολή δικαστικού ενσήμου δεν συνδέεται με τη λειτουργία της
δικαιοσύνης και την ανάγκη αποτελεσματικότερης απονομής της, ούτε μπορεί, να
αιτιολογηθεί λόγω ταμειακών αναγκών του δημοσίου. Τη στιγμή, μάλιστα, που το
λειτουργικό κόστος της δικαιοσύνης όχι μόνο δεν έχει αυξηθεί, αλλά αντίθετα
έχει μειωθεί σημαντικότατα (με κατάργηση δικαστηρίων και σύμπτυξη με άλλα, θέση
σε διαθεσιμότητα υπαλλήλων, μείωση μισθών κατά 50%, κατάργηση επιδομάτων κ.α) εκ
των οποίων και προέκυψε ήδη δυσλειτουργία, που βιώνουν οι πολίτες. Η επέκταση
της καταβολής δικαστικού ενσήμου και στις αναγνωριστικές αγωγές και η θέληση
για αύξηση εσόδων εκ μέρους του δημοσίου, για λόγους άσχετους με την λειτουργία
της δικαιοσύνης και μάλιστα προκαταβολικά, πριν είναι σίγουρο, ότι ο πολίτης θα
λάβει την απαίτησή του, από τον οφειλέτη (πράγμα αμφίβολο υπό τις δεδομένες
συνθήκες), είναι αντισυνταγματική κι αθέμιτη, αφού θέτει φραγμούς στο δικαίωμα,
για λόγους άσχετους με τη λειτουργία της δικαιοσύνης, αλλά για αύξηση εσόδων,
για άδηλους σκοπούς, χωρίς κανενός είδους μέριμνα. Η νομοθετική αυτή ρύθμιση, ιδιαίτερα
υπό τις δεδομένες συνθήκες, όπου υπάρχει μείωση των αποδοχών όλων των εργαζομένων,
αύξηση του ποσοστού ανεργίας, άμεση και έμμεση υπέρμετρη φορολόγηση κάθε δραστηριότητας,
θίγει τον ίδιο τον πυρήνα του ατομικού δικαιώματος. Διότι, δεν μπορούμε να λαμβάνουμε
υπόψη μόνο την πλευρά μείωσης των εσόδων του δημοσίου, αλλά παράλληλα και τη δυνατότητα
των πολιτών, να συνεισφέρουν ή μη, όπως και το αν αυτή είναι υπέρμετρα επαχθής.
Η δυνατότητα των πολιτών, είναι ουσιωδώς μειωμένη, με συνέπεια η επιβολή του
παραπάνω τέλους, που δεν αιτιολογείται, να είναι άκρως επαχθής και σημαντικός
αριθμός, να μη μπορεί πλέον, να προσφύγει στη δικαιοσύνη, ανεξάρτητα από το
αντικείμενο της αγωγής. Πρέπει να τονιστεί, ότι διάφορες προβλέψεις και
κανόνες, που αποσκοπούν σε ελάφρυνση συγκεκριμένης κατηγορίας πολιτών,
αποτελούν ανοργάνωτη συγκυρία κανόνων, χωρίς αντίστοιχο πραγματικό υπόβαθρο και
χωρίς, στην πραγματικότητα, να εξυπηρετούν την πλειονότητα των πολιτών. Απτό
παράδειγμα αποτελεί η πρόβλεψη των διατάξεων για παροχή δωρεάν νομικής
βοήθειας. Αφενός οι πολίτες δεν έχουν ενημέρωση ως προς αυτές, αφετέρου οι
διατάξεις προσβλέπουν σε «εντελώς εξαθλιωμένες ομάδες πολιτών». Γιατί, οι όροι,
για την λήψη της, δεν ανταποκρίνονται σε πραγματικά οικονομικά μεγέθη, ούτε
λαμβάνουν υπόψη συγκεκριμένες συνθήκες διαβίωσης. Το όριο, που καθορίζεται, για
την ένταξη των πολιτών στις παραπάνω διατάξεις, αποτελεί υποπολλαπλάσιο του
πραγματικού ορίου φτώχειας, που ισχύει και γενικώς και ειδικώς στην χώρα μας,
όπου, παρότι μειώθηκαν οι μισθοί, χάθηκαν θέσεις εργασίας, το αντίτιμο για λήψη
υπηρεσιών και αγορά απλών, καθημερινών, αναγκαίων αγαθών κινείται σε επίπεδα των
πλέον αναπτυγμένων χωρών. Η δικαιοσύνη, τέλος, δεν μπορεί να απευθύνεται σε
συγκεκριμένες ομάδες πολιτών μόνο. Η άποψη, ότι η επιβολή του δικαστικού
ενσήμου γίνεται, για να αποφευχθεί η άσκηση προπετών αγωγών, που μάλλον τίθεται
εκ περισσού, στο τέλος του αρθρ. 70 (στην αιτιολογική έκθεση), όχι μόνο δεν
πείθει κανένα για το λόγο επιβολής, αλλά αντίθετα εμφανίζει το πραγματικό
γεγονός, ότι δεν έχει σχέση με τους σκοπούς και τη λειτουργία της δικαιοσύνης.
Γι αυτό γίνεται η προσπάθεια αιτιολόγησης, που είναι «ατυχής». Αρμόδια, δηλαδή,
να κρίνουν, αν μια αγωγή είναι προπετής ή μη (ασκείται χωρίς δικαίωμα) είναι τα
ίδια τα δικαστήρια, που έχουν ενώπιόν τους συγκεκριμένη υπόθεση και όχι ο οποιοσδήποτε
άλλος, που προς αιτιολόγηση συρρίκνωσης πραγματικού και συνταγματικά κατοχυρωμένου
ατομικού δικαιώματος, θέτει αοριστολογίες, μη δυνάμενες να αποδειχτούν ισχύουσες.
Αφού χαρακτηρίζει αορίστως και προκαταβολικά αγωγές, που δεν έχουν ασκηθεί,
ότι, όταν θα ασκηθούν, θα είναι όχι μόνο ενδεχόμενα, αλλά οπωσδήποτε προπετείς
(το μέτρο ορίζεται γενικά, όχι για συγκεκριμένη κατηγορία αναγνωριστικών
αγωγών). Έτσι, αφού ο κοινός νομοθέτης προκρίνει, ότι ούτως ή άλλως οι αναγνωριστικές
αγωγές, που θα ασκηθούν, θα είναι προπετείς, θέτει φραγμούς, πριν ασκηθούν, για
να μη ασκηθούν. Ενώ, φαίνεται, να τον ενδιαφέρουν μόνο οι «προπετείς
αναγνωριστικές αγωγές» κι όχι κι οι «καταψηφιστικές», χωρίς να προκύπτει ο
λόγος της διαφοροποίησης. Πρόκειται για δαιδαλώδη άποψη, στην οποία τίθεται
«εκποδών» η δικαιοσύνη, που είναι η μόνη αρμόδια, να αποφανθεί. Δεν
αιτιολογείται η προκαταβολική κρίση για μη ασκηθείσες αγωγές, από αναρμόδιο
όργανο, που καταργεί στη συνέχεια το δικαίωμα. Η αδυναμία αιτιολόγησης
φανερώνει και το σκοπό της παραπάνω ρύθμισης, για λόγους άσχετους με τη
λειτουργία της δικαιοσύνης, που δεν προστατεύουμε καταργώντας δικαιώματα.
Άλλωστε, στον Κ.Πολ.Δ προβλέπονται ήδη διατάξεις, που αφορούν τις προπετείς
αγωγές και ποινές διαδικαστικές, που εφαρμόζονται σε αυτές (λ.χ οι εκ του αρθρ.
205) είτε είναι αναγνωριστικές, είτε καταψηφιστικές, που είναι αρκετές, για να
αποτρέψουν την άσκησή τους, χωρίς να απαιτούνται άλλες. Συνεπώς, η επιβολή του
παραπάνω τέλους, για τις αναγνωριστικές αγωγές, ισοδυναμεί με κατάργηση του
προστατευόμενου και από την ΕΣΔΑ δικαιώματος παροχής εννόμου προστασίας, που
προσβάλλει την ίδια την υπόσταση του δικαιώματος (βλ. περί παρεμφερών θεμάτων
ΑΠ 675/2010 - ολΣτΕ3087/11- ολΣτΕ 3470/07 Νόμος- ΜΠρΑθ 669/2013 Νόμος και επί
ιδίου θέματος ΜΠρΧαν 3/2013 Αρμ 2013 480 και Απόφαση ΕΔΔΑ 24/5/06 Λιακόπουλου
κατά Ελλάδος- βλ. και αντίθετη ως προς το ίδιο θέμα ΜΠρΘεσσαλ 22937/2013
Νόμος)". (τνπ Nomos)
Σχόλια