Η διαμεσολάβηση και ο φόβος της σύγκρουσης

Γράφει η δικηγόρος Δήμητρα Μουσιώλη

Όταν αναφερόμαστε στην έννοια "σύγκρουση" ο ορισμός που αυτομάτως δίνουμε, περιέχει σε μεγάλο ποσοστό όρους αρνητικούς και έντονα φορτισμένους. Μιλάμε για μια διαμάχη μεταξύ δυο ή περισσοτέρων ατόμων με αντικρουόμενα συμφέροντα, όπου γίνεται προσπάθεια επιβολής θέσεων και εξουσίας. Εξ ορισμού λοιπόν η σύγκρουση είναι κάτι κακό και με βάση αυτήν την παγιωμένη άποψη οι άνθρωποι  φοβόμαστε να την αντιμετωπίσουμε με αποτέλεσμα να συμπεριφερόμαστε με δύο αντίθετους και απόλυτους τρόπους: είτε δηλαδή αποφεύγουμε τη δυσάρεστη κατάσταση είτε διαλέγουμε να επιτεθούμε σε αυτήν.Είναι αυτό που η φυσιολογία και η εξελικτική ψυχολογία αναφέρει ως "flight or fight" (φυγή ή αντιμετώπιση). Όταν δηλαδή βρισκόμαστε σε μια κατάσταση κινδύνου (βλ. σύγκρουση) το άτομο στρεσάρεται, το σώμα νιώθει να απειλείται και εκκρίνοντας αδρεναλίνη θωρακίζεται για να αντιδράσει στον επικείμενο εχθρό (εν προκειμένω την απέναντι πλευρά σε μια διαμάχη).  Η αντίδραση είναι γρήγορη, άμεση, χωρίς σκέψη, παρά μόνο όση χρειάζεται για να εκτιμηθεί η κατάσταση και να ληφθεί η απόφαση: φυγή ή επίθεση στον κίνδυνο που νιώθουμε να μας απειλεί;

Με βάση λοιπόν αυτά τα αρχέτυπα ενεργούμε μπροστά σε ό,τι μας αναγκάζει να ταράξουμε λίγο τα νερά της ήρεμης λίμνης μας. Και επιλέγουμε είτε  να αγνοήσουμε ότι υπάρχει σύγκρουση -  λέγοντας ψέματα για την ύπαρξή της  και  προσποιούμενοι  ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει στην εκάστοτε σχέση μας - είτε  να αντιδράσουμε σπασμωδικά, επιθετικά, χωρίς κάποιο πλάνο καταστρέφοντας έτσι τη σχέση που σε μικρό ή μεγάλο βαθμό μας ήταν σημαντική. Και φυσικά οποιαδήποτε από τις δυο αυτές αντιδράσεις (της φυγής ή της επίθεσης) ίσως στον κόσμο του ζωικού βασιλείου να έχει αποτέλεσμα αλλά σίγουρα δεν βοηθά ιδιαίτερα στον έλλογο κόσμο των ανθρώπων, όπου οι σχέσεις με τα μέλη της κοινωνίας στην οποία ζούμε είναι σημαντικό να είναι αρμονικές για να υπάρχουμε μέσα σε αυτή και να εξελισσόμαστε.

Αυτές οι αταβιστικές λοιπόν συμπεριφορές, που μας βοηθούσαν να επιβιώσουμε στην εποχή των σπηλαίων και που εντυπώθηκαν στο DNA μας, έρχονται να προστεθούν και στο μοντέλο αντιμετώπισης ή καλύτερα μη αντιμετώπισης της σύγκρουσης που μας έμαθαν από την ανήλικη ακόμα ζωή μας: της λύσης δηλαδή που δίνεται από έναν ανώτερο ενήλικα. Είτε αυτός είναι γονιός και πρόκειται για μια διαμάχη μεταξύ αδερφών, είτε δάσκαλος και πρόκειται για μια διαφωνία στο σχολικό περιβάλλον, η λύση δίνεται από έναν τρίτο που χωρίς να γνωρίζει όλες τις εκφάνσεις της σύγκρουσης παίρνει την εξουσία της απόφασης! Τα εμπλεκόμενα μέρη, απομακρύνονται το ένα από το άλλο, καταπιέζοντας  τα συναισθήματα τους που δεν έχουν αποφορτιστεί, και η υπόθεση τους, φεύγοντας από τα δικά τους χέρια, καταλήγει σε μια λύση που φυσικά και δεν ικανοποιεί κανέναν. Μια λύση που τους επιβάλλεται από ένα κανονιστικό ή και εθιμικό δίκαιο που υποτίθεται ότι βοηθά την κοινωνική ευρυθμία, ακυρώνοντας όμως κατ' ουσία την ελευθερία και την προσωπική εξέλιξη των μελλοντικών πολιτών, των μελλοντικών ενηλίκων που θα προσφεύγουν πάντα σε έναν τρίτο.

Τι θα γινόταν όμως αν αρχίζαμε να προσεγγίζουμε τη σύγκρουση ως μια φυσιολογική κατάσταση που υπάρχει σε  κάθε μορφή κοινωνικής δομής και αν τη θεωρούσαμε μάλιστα αιτία προόδου και εξέλιξης; Τι θα άλλαζε αν πιστεύαμε ότι μπορεί να αποτελέσει μια θαυμάσια ευκαιρία για δημιουργικότητα, επινοητικότητα, αποφόρτιση και αποσαφήνιση των διαθέσεων στις ποικίλες σχέσεις που δημιουργούμε μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο? Και ότι μπορούμε μέσα από αυτήν να ορίσουμε εμείς οι ίδιοι τα "θέλω" μας σε συνάρτηση και με τα "θέλω" της άλλης πλευράς;

Ένας θεσμός που προσεγγίζει με αυτή ακριβώς τη λογική τη διαφωνία, αλλάζοντας με επαναστατικό θα έλεγα τρόπο το μέχρι τώρα συγκρουσιακό status, είναι αυτός της Διαμεσολάβησης που εισήχθη σχετικά πρόσφατα στο δικαιϊκό μας σύστημα με το Ν.3898/2010 και που εφαρμόζεται με μεγάλη αποτελεσματικότητα σε χώρες του εξωτερικού. Η Διαμεσολάβηση, μέσα από τον τρόπο που είναι δομημένη, μεταμορφώνει τη σύγκρουση σε μια κατάσταση όπου το άτομο έχει τη δυνατότητα να ακουστεί, να ακούσει και να αποφασίσει το ίδιο για τα θέματα που το απασχολούν. Να αλληλεπιδράσει μέσα σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστευτικότητας με υποστηρικτή ένα τρίτο, ουδέτερο και αμερόληπτο πρόσωπο, τον διαμεσολαβητή που θα είναι εκεί μόνο για να διευκολύνει το διάλογο και όχι για να κρίνει και να πατρονάρει.

Η Διαμεσολάβηση μας ξανασυστήνει με τον καλύτερο εαυτό μας και επαναπροσδιορίζει την έννοια της σύγκρουσης με τρόπο που θα μας βοηθήσει να ξεκινήσουμε έναν ουσιαστικό διάλογο, προκειμένου να κατανοήσουμε ο καθένας την πλευρά του άλλου, χωρίς εμμονές σε θέσεις και απόψεις που περιορίζουν την οπτική με την οποία βλέπουμε τα προβλήματα μας. Αποκαλύπτει ότι οι διαφορές μας μπορούν και να είναι το κλειδί με το οποίο θα ανοίξει η πόρτα σε μια πιο λειτουργική σχέση όσο κι αν αυτό φαντάζει οξύμωρο και ουτοπικό. Και η πρόσφατη αυτή ενεργοποίηση του θεσμού της διαμεσολάβησης στη χώρα μας αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την εγκαθίδρυση ενός καινούργιου νομικού και διαπροσωπικού πολιτισμού που θα εμφορείται από τις αρχές του αλληλοσεβασμού, της εμπιστοσύνης και της ανεκτικότητας. Καλώς ήρθατε λοιπόν στον θαυμαστό κόσμο της Διαμεσολάβησης!

* Η Δήμητρα Β. Μουσιώλη είναι Δικηγόρος- Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια