Γράφει η Αναστασία Χρ. Μήλιου, Δικηγόρος*
Όταν γίνεται μεταβίβαση κινητού ή ακινήτου πράγματος με
δωρεά, ο δωρητής έχει το δικαίωμα να την
ανακαλέσει αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα αχάριστος απέναντι στον
δωρητή ή στον σύζυγο ή σε στενό συγγενή του. Ο δωρητής δικαιούται να απαιτήσει
με αγωγή την αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος. Η επαναμεταβίβαση της κυριότητας
γίνεται, εφόσον την αρνείται ο δωρεοδόχος, με καταδίκη σε δήλωση βουλήσεως και
μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της συμβολαιογραφικής δήλωσης
του δωρητή περί αποδοχής της απόφασης αυτής. Αν ο δωρεοδόχος κατά το χρόνο της
ανάκλησης είχε ήδη καταστεί κύριος του δωρηθέντος ακινήτου με χρησικτησία, δεν
μπορεί να αναζητηθεί το δωρηθέν ακίνητο από το δωρεοδόχο (ούτε αυτοί
υποχρεούνται να το αποδώσουν) ούτε με τις διατάξεις περί αδικαιολόγητου
πλουτισμού, αφού οι περί χρησικτησίας διατάξεις δεν προβλέπουν μόνο τυπικά τη
μετάθεση της κυριότητας στο χρησιδεσπόζοντα αλλά και τη δικαιολογούν
ουσιαστικά, παρέχοντας στο χρησιδεσπόζοντα αιτία διατήρησης του πλουτισμού.
Έχει κριθεί από τα ελληνικά
δικαστήρια ότι δεν ασκεί έννομη επιρροή η ανάκληση δωρεών που αφορούσαν σε
ακίνητα τα οποία οι δωρεοδόχοι εξουσίαζαν με συνεχή νομή πλέον των δέκα ετών με
νόμιμο τίτλο και καλή πίστη έναντι των δωρητών και επομένως είχαν αποκτήσει επί
των ακινήτων αυτών κυριότητα με πρωτότυπο τρόπο λόγω τακτικής χρησικτησίας.
Ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 1041
του ΑΚ, εκείνος που έχει στη νομή του με καλή πίστη και νόμιμο τίτλο πράγμα
ακίνητο για μια δεκαετία, γίνεται κύριος του. Η δεκαετία αρχίζει αφότου
μεταγραφεί ο τίτλος.
Κατά δε το άρθρο 505 ΑΚ ο δωρητής έχει το δικαίωμα να
ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα του αχάριστος
απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε
την υποχρέωση του να διατρέφει το δωρητή. Κατά την έννοια της διάταξης αυτής,
για την ανάκληση της δωρεάς απαιτείται παράπτωμα του δωρεοδόχου, ήτοι πράξη ή
παράλειψη αυτού που να πηγάζει από δόλο ή, κατά τις περιστάσεις, από αμέλεια
του, τούτο να είναι βαρύ και να συνιστά αχαριστία του δωρεοδόχου, ήτοι
αντικοινωνική συμπεριφορά αυτού που να ενέχει παράβαση κανόνων δικαίου ή των
περί ηθικής και ευπρέπειας κρατουσών στην κοινωνία αντιλήψεων. Εξάλλου, από την
περιέλευση στον δωρεοδόχο της δηλώσεως του δωρητή για ανάκληση της δωρεάς, η
οποία είναι μονομερής πράξη και άτυπη (δηλαδή δεν απαιτείται συγκεκριμένος
τύπος π.χ. συμβολαιογραφικό έγγραφο) έστω και αν αφορά ακίνητο, η εμπράγματη
κατάσταση που υπάρχει κατά το χρόνο που γίνεται η ανάκληση δεν μεταβάλλεται,
δηλαδή ο δωρητής με την δήλωση της ανάκλησης δωρεάς δεν αποκτά ξανά την
κυριότητα του αντικειμένου της δωρεάς, αλλ' ανατρέπονται «αυτοδικαίως» για το
μέλλον (ex nunc) τα αποτελέσματα της ενοχικής συμβάσεως της δωρεάς και ο
δωρητής δικαιούται να ζητήσει το αντικείμενο αυτής με αγωγή με βάση τις
διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού και ειδικότερα, λόγω λήξεως της αιτίας,
για την οποία δόθηκε το πράγμα. Η αγωγή αυτή είναι ενοχική και στηρίζεται στην
ενοχική υποχρέωση του δωρεοδόχου προς απόδοση του χωρίς αιτία κατεχομένου
πράγματος, μετά την ανάκληση της δωρεάς.
Περαιτέρω, αν ανακληθεί νόμιμα η δωρεά για λόγους αχαριστίας
ο δωρητής δικαιούται να ζητήσει την αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος πράγματος,
ο τρόπος δε της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του
συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε ο λήπτης. Ετσι, αν το δωρηθέν
είναι πράγμα ακίνητο και μεταβιβάσθηκε στον δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η
επαναμεταβίβαση της κυριότητας μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς γίνεται,
εφόσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, με
αγωγή για καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως και μεταγραφή της σχετικής
τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον του συμβολαιογράφου
περί αποδοχής της απόφασης αυτής.
Περαιτέρω, η μέσω χρησικτησίας κτήση πράγματος επέρχεται εκ
του νόμου με τη συνδρομή των νόμιμων προϋποθέσεων, οι οποίες αποτελούν τη
νόμιμη αιτία της άνω κτήσεως. Επομένως, κατά του αποκτήσαντος την κυριότητα
πράγματος με χρησικτησία δεν χωρεί αγωγή αδικαιολογήτου πλουτισμού, αφού
ελλείπει ως προς αυτόν η προϋπόθεση της χωρίς νόμιμη αιτία κτήσεως του
πλουτισμού. Ως εκ τούτου, αν ανακληθεί δωρεά ακινήτου και ο δωρεοδόχος (ή ο από
αυτόν αποκτήσας προ της ανακλήσεως για νόμιμη αιτία και με νόμιμο τρόπο το
δωρηθέν ακίνητο τρίτος) κατά το χρόνο της ανακλήσεως είχε ήδη καταστεί κύριος
του δωρηθέντος ακινήτου με χρησικτησία, δηλαδή από νόμιμη αιτία, δεν μπορεί να
αναζητηθεί το δωρηθέν ακίνητο από τον δωρεοδόχο ή τον ως άνω τρίτο, ούτε αυτοί
υποχρεούνται να το αποδώσουν, κατά τις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού
διατάξεις, αφού οι περί χρησικτησίας διατάξεις δεν προβλέπουν, μόνο τυπικά τη
μετάθεση της κυριότητας στον χρησιδεσπόζοντα, αλλά και την δικαιολογούν
ουσιαστικά (κατά την οικονομική αξία του πράγματος), παρέχοντας στον
χρησιδεσπόζοντα αιτία διατήρησης του πλουτισμού.
Με άλλα λόγια αν η δωρεά ακινήτου έγινε με συμβόλαιο δωρεάς
που μεταγράφηκε στο υποθηκοφυλακείο και έχουν περάσει δέκα και πλέον χρόνια από
τότε, ο δωρεοδόχος έχει γίνει κύριος του ακινήτου με δύο τρόπους, α) από την
ημέρα της μεταγραφής του συμβολαίου με την ιδιότητα του δωρεοδόχου, αλλά επίσης
β) έχει καταστεί κύριος του ακινήτου δέκα χρόνια μετά από την μεταγραφή ως
αποκτήσας αυτό με τακτική χρησικτησία, δηλαδή ως έχων νόμιμο τίτλο (συμβόλαιο
δωρεάς) με διάνοια κυρίου (δηλαδή συμπεριφορά ως αποκλειστικός και μοναδικός
ιδιοκτήτης του ακινήτου) και με καλή
πίστη, (καλοπροαίρετα).
Αν συντρέχουν οι
ανωτέρω προϋποθέσεις τότε ο δωρεοδόχος μπορεί να αντιτάξει στην αγωγή του
δωρητή ανάκλησης της δωρεάς την ένσταση της χρησικτησίας ότι δηλαδή έχει
καταστεί κύριος του ακινήτου μετά την παρέλευση των 10 ετών από την μεταγραφή
του συμβολαίου δωρεάς και έχει αποκτήσει νόμιμο και αυτοτελές δικαίωμα
διατήρησης του ακινήτου στην ιδιοκτησία του.
Σχόλια