Ο εγκληματίας άνθρωπος

Ο "εγκληματίας άνθρωπος" του Τσέζαρε Λομπρόζο είναι ένα έργο ορόσημο για την επιστήμη της εγκληματολογίας. Σήμερα συμπληρώνονται ακριβώς 106 χρόνια από το θάνατό του και με αυτή την αφορμή γίνεται αναφορά στο έργο του αυτό αλλά και στον ίδιο. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο ιταλός γιατρός και ανθρωπολόγος Λομπρόζο έγινε ο κύριος εκφραστής της αναζήτησης του εκ γενετής εγκληματία, και με τα έργα του -ιδίως με τον «Εγκληματία άνθρωπο» («L' Uomo delinquente», 1876)- επηρέασε ουσιαστικά την εξέλιξη της εγκληματολογίας. Βάσει των μελετών του πάνω στη συμπεριφορά των φυτών και κυρίως των ζώων, στις εκδηλώσεις της εγκληματικής κληρονομικότητας

(κεντρικής έννοιας των θεωριών του), στα εγκλήματα των αγρίων, στην παραβατικότητα της παιδικής ηλικίας, στις επιδράσεις του περιβάλλοντος και στα αποτελέσματα της αγωγής του ποινικού κολασμού, ο Λομπρόζο υποστήριξε ότι τα ανατομικά χαρακτηριστικά και οι ψυχικές ιδιότητες συνδέονται άμεσα και ότι οι εγκληματικές ορμές της ψυχής ανταποκρίνονται συνήθως σε ανώμαλη σωματική κατάσταση. Ταυτίζοντας με τον ηθικώς παράφρονα τον «εκ γενετής εγκληματία», θεώρησε τον τελευταίο ως θύμα του (δαρβινικής καταγωγής στον Λομπρόζο) αταβισμού και ως αθεράπευτο συνεπώς τού καταλογίζει μειωμένη ευθύνη για τις πράξεις του.

Η νεότερη επιστήμη αμφισβήτησε και συχνά απέρριψε πολλά από τα πορίσματα του Λομπρόζο. Κρίθηκε πως η σχέση φυσικής και ηθικής κατάστασης δεν στοιχειοθετεί απαραβίαστο νόμο και πως, μολονότι ο εκφυλισμένος συχνά εκδηλώνει εγκληματική συμπεριφορά, εκφυλισμός και έγκλημα δεν συνδέονται αιτιωδώς. Ο μύθος της ενιαίας και ειδικής κατηγορίας του «γεννημένου εγκληματία» καταρρίφθηκε, ενώ τονίστηκε πόσο επικίνδυνη μπορεί να αποβεί η σύγχυση, ακόμα και των ειδικών, ανάμεσα στην προδιάθεση του εγκληματία για πέρασμα στην πράξη και στην προδιάθεση του κοινού να «αναγνωρίσει» σε κάποιο έγκλημα έναν «ιδιόμορφο εγκληματία». Ωστόσο, ο ιταλός γιατρός έδωσε νέα ώθηση στην εγκληματολογία και επηρέασε αποφασιστικά και για πολλές δεκαετίες την πορεία της. Εξάλλου, ο νεολομπροζιανισμός, με τη βιολογική του κατεύθυνση και τη φιλοσοφική του βάση, αναβιώνει μαζί με τα τεχνολογικά επιτεύγματα. Μπορεί η εγκληματικότητα να μην αντιμετωπίζεται ως «βιολογική κατηγορία», μπορεί να μην έχουν εντοπιστεί «εγκληματικοί γενότυποι», ωστόσο η συνεχιζόμενη -μέσα στην ευρύτερη προβληματική του θέματος- αναζήτηση σώρευσης εγκληματολογικών και γενετικών ιχνών αποδεικνύει ότι το παλαιό δίλημμα «οι βιολογικές ή οι κοινωνικές δομές προκαθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά;» δεν έχει ακόμη απαντηθεί οριστικά.

Σύντομο Βιογραφικό: Ο Τσέζαρε Λομπρόζο ήταν Ιταλός γιατρός, ανθρωπολόγος, πανεπιστημιακός καθηγητής και εγκληματολόγος. Γεννήθηκε στις 6 Νοεμβρίου του 1835 στη Βερόνα και πέθανε το 1909 σε ηλικία 74 ετών. Έγινε παγκοσμίως γνωστός για τις μελέτες και τις θεωρίες του πάνω στο πεδίο της χαρακτηρολογίας ή της σχέσης ανάμεσα στα πνευματικά και στα σωματικά χαρακτηριστικά. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την έννοια του «εγκληματικού μυαλού» και τόνισε τη σημασία της επιστημονικής μελέτης του. Η θεωρία του έγινε αργότερα γνωστή ως «εγκληματολογική ανθρωπολογία».

Το ενδιαφέρον του για το έγκλημα ξεκίνησε το 1864, όταν μελετούσε τα τατουάζ στα χέρια των στρατιωτών και τις υποτιμητικές φράσεις (επίσης με τη μορφή τατουάζ) οι οποίες ξεχώριζαν τον «έντιμο από τον μη έντιμο στρατιώτη». 

Ο Λομπρόζο διαπίστωσε ότι τα τατουάζ από μόνα τους δεν επαρκούσαν για την κατανόηση της φύσης των εγκληματιών και θεώρησε ότι ήταν απαραίτητο να προσδιορίσει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του μη φυσιολογικού ατόμου, δηλαδή του εγκληματία και του παράφρονα, μέσω της εμπειρικής μεθόδου. Έτσι ξεκίνησε λεπτομερείς ανθρωπομορφικές μελέτες σε πτώματα και επικέντρωσε το ενδιαφέρον του στο σχήμα του κρανίου ως ένδειξη ύπαρξης κάποιας ανωμαλίας. Οι μελέτες του τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν συσχετίσεις μεταξύ των χαρακτηριστικών του κρανίου και των εγκληματικών ιδιοσυγκρασιών. Ο εγκληματίας για το Λομπρόζο είναι περισσότερο άρρωστος παρά ένοχος. Ο Λομπρόζο κατέταξε τους εγκληματίες σε τέσσερις κατηγορίες: α)τους εκ γενετής, που χαρακτηρίζονται από ανατομικά φυσιολογικά και ψυχολογικά στίγματα, β) τους ψυχοπαθείς, γ) τους από τις περιστάσεις και δ) τους εγκληματίες από πάθος.

Ο Λομπρόζο κατέληξε να πιστεύει ότι το έγκλημα είναι «προνόμιο» της ανθρώπινης φύσης, η τάση προς το έγκλημα είναι γενετικό χαρακτηριστικό και ο δυνάμει εγκληματίας -απόγονος όμοιων του- είναι δυνατόν να αναγνωριστεί από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προσώπου και του κρανίου του. Το κυριότερο έργο του, «Ο Εγκληματίας άνθρωπος», εκδόθηκε το 1876. Άλλα έργα του είναι: «Μεγαλοφυία και Παραφροσύνη», «Η γυναίκα εγκληματίας», «Το έγκλημα, αίτια και θεραπείες», «Πνευματισμός και Υπνωτισμός». (πληροφορίες από Wikipedia και την έκδοση του έργου «ο εγκληματίας άνθρωπος», εκδόσεις Κάκτος, μτφ Μπάμπης Άννινος)