Προθεσμία αποποίησης κληρονομίας και ευεργέτημα απογραφής της για τον ανήλικο

Γράφει η δικηγόρος Αθηνών Αναστασία Μήλιου

Η προθεσμία αποποίησης κληρονομίας είναι 4 μήνες από τον θάνατο του κληρονομούμενου ή από την δημοσίευση της διαθήκης του αν υπάρχει  Η προθεσμία αποποίησης επεκτείνεται στο ένα έτος (με ίδια αφετηρία) στην περίπτωση που ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία τους στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό.

Η προθεσμία αυτή ισχύει και για τους ανήλικους, με την διαφορά ότι για τους ανήλικους, η αποποίηση γίνεται μόνο με δικαστική απόφαση, η οποία πρέπει να κατατεθεί στο Δικαστήριο εντός της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης, που τρέχει γι’αυτούς.

Μάλιστα, πάγια η νομολογία δέχεται ότι τα γεγονότα της γνώσης της επαγωγής και του λόγου αυτής ερευνώνται στο πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου του ανηλίκου. Συνεπώς, η προθεσμία αρχίζει να τρέχει για τον ανήλικο κληρονόμο από τότε που οι ασκούντες τη γονική μέριμνα έλαβαν γνώση της επαγωγής.

Οι ανήλικοι έχουν ένα πλεονέκτημα σε σχέση με τους ενήλικους, όταν αποκτούν την ιδιότητα του κληρονόμου, καθώς είναι εκ του νόμου κληρονόμοι με το λεγόμενο ευεργέτημα της απογραφής, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς, τα οποία μπορούν να ικανοποιηθούν  μόνον από την ίδια την κληρονομιαία περιουσία. Ο νόμος ορίζει ότι στην περίπτωση αυτή ο ανήλικος είναι κληρονόμος εξ απογραφής και δικαιούται να συντάξει την απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας (να καταγράψει, δηλαδή, το ενεργητικό και το παθητικό αυτής σε έκθεση που κατατίθεται στο αρμόδιο δικαστήριο της κληρονομίας) εντός ενός έτους από τότε που θα αποκτήσει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (δηλ. από την ενηλικίωσή του), αλλιώς χάνει το αναφερθέν ευεργέτημα.

Είναι όμως λάθος να πιστεύουμε ότι η προθεσμία αυτή αναφέρεται στην αποποίηση. Η προθεσμία αποποίησης κληρονομίας τρέχει και κατά ανηλίκου. Αν παρέλθει άπρακτη, ο ανήλικος καθίσταται κληρονόμος. Στην περίπτωση αυτή, όμως ο ανήλικος θα πρέπει υποχρεωτικά συντάξει απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του. Διαφορετικά χάνει το προνόμιο να μην ευθύνεται για τα χρέη του κληρονομούμενου και με την υπόλοιπη, εκτός της κληρονομίας περιουσίας του. Οι συνέπειες της παρανόησης ενδέχεται να είναι οδυνηρές καθώς οι ανήλικοι καθίστανται κληρονόμοι χωρίς να το γνωρίζουν οι ίδιοι και οι γονείς τους (που νομίζουν ότι η προθεσμία αποποίησης ξεκινά με την ενηλικίωση). Κι αν ξεχάσουν  να συντάξουν απογραφή όταν ενηλικιωθούν (ενδεχομένως διότι μεσολαβούν πολλά έτη ή γιατί έχουν αποβιώσει οι γονείς τους και δεν έχουν σχετική ενημέρωση οι ίδιοι οι ενηλικωθέντες κληρονόμοι) τότε βρίσκονται ξαφνικά κατάχρεοι, διότι ο κληρονομούμενος είχε ανεξόφλητες υποχρεώσεις που πλέον εκ του νόμου βαρύνουν τους ίδιους ως απλούς και όχι εξ απογραφής κληρονόμους. Δηλαδή ευθύνονται για τα βάρη της κληρονομιάς που εν αγνοία τους αποδέχθηκαν πολλά χρόνια πριν, με το σύνολο της περιουσίας τους και όχι με την περιουσία που απέκτησε από την κληρονομιά.

Oι ανήλικοι κληρονόμοι δεν μπορούν να αποποιηθούν αυτοπροσώπως το κληρονομικό τους δικαίωμα. Οι γονείς που ασκούν τη γονική μέριμνα μπορούν να αποποιούνται κληρονομία ή να παραιτούνται από τη νόμιμη μοίρα κληρονομίας που επάγεται στον ανήλικο  εφ’οσον έχουν πάρει προηγουμένως σχετική άδεια δικαστηρίου. Συνεπώς, η δικαστική άδεια αποτελεί απαραίτητο όρο για την ενεργοποίηση των εννόμων συνεπειών ορισμένων πράξεων (αποποίηση) που ενεργούνται από αυτόν που ασκεί τη γονική μέριμνα του ανηλίκου. Η άδεια δίδεται με απόφαση του δικαστηρίου, το οποίο εξετάζει αν η αποποίηση είναι προφανώς επωφελής ή αναγκαία για τον ανήλικο.

Επομένως, από την υποβολή της αιτήσεως προς παροχή αδείας για αποποίηση κληρονομίας, που γίνεται για λογαριασμό ανηλίκου, και μέχρι δημοσιεύσεως της σχετικής αποφάσεως αναστέλλεται η προθεσμία προς αποποίηση. Η προθεσμία συνεχιζει να τρέχει από την δημοσίευση της δικαστικής απόφασης.

Τα ανωτέρω αποτυπώνουν την  παγίως κρατούσα θέση.  Υπάρχει όμως μια απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία διαφοροποιείται εντελώς ως προς την προθεσμία της αποποίησης του ανηλικου. Η συγκεκριμένη απόφαση ακολουθεί το σκεπτικό ότι από τη στιγμή που ο ανήλικος κληρονόμος δύναται να συντάξει την απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του χωρίς να χάνει στο διάστημα αυτό το ευεργέτημα, τότε δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομία εντός της ιδίας ετήσιας προθεσμίας! Συγκεκριμένα στο σκεπτικό της ορίζεται ότι: «Σε περίπτωση μη σύνταξης απογραφής από τους έχοντες τη γονική μέριμνα ανηλίκου κληρονόμου, το σχετικό δικαίωμα περιέρχεται στον ενηλικιούμενο κληρονόμο, ο οποίος οφείλει, με την απειλή εκπτώσεως από το ευεργέτημα, να συντάξει την απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του. Εφόσον, επομένως, στην περίπτωση αυτή ο ενηλικιούμενος κληρονόμος δεν εκπίπτει από το ευεργέτημα της απογραφής, δικαιούται, πολλώ μάλλον, εντός της αυτής ετήσιας προθεσμίας, να αποποιηθεί την κληρονομία». Έτσι έκανε δεκτή ανακοπή κατά έκθεσης αναγκαστικής κατάσχεσης της Δ.Ο.Υ. σε κληρονομιαίο ακίνητο, επειδή η ανακόπτουσα είχε αποποιηθεί την κληρονομία του παππού της στη γραμματεία του αρμόδιου δικαστηρίου εντός έτους από την ενηλικίωσή της.