Διεθνής δικαιοδοσία σε Γαμικές Διαφορές- Διεθνής Απαγωγή παιδιών: Έννοια του όρου “συνήθης διαμονή” βρέφους
Απόφαση του ΔΕΕ (8/6/2017) στην υπόθεση C‑111/17: Διεθνής δικαιοδοσία, αναγνώριση και
εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας – Διεθνής
απαγωγή παιδιών- Έννοια του όρου “συνήθης διαμονή” βρέφους – Παιδί το
οποίο γεννήθηκε, σύμφωνα με τη βούληση των γονέων του, σε κράτος μέλος
διαφορετικό εκείνου όπου βρισκόταν ο τόπος συνήθους διαμονής τους – Αδιάλειπτη
διαμονή του παιδιού κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του στο κράτος μέλος της
γεννήσεώς του – Απόφαση της μητέρας να μην επιστρέψει στο κράτος μέλος όπου
βρισκόταν ο τόπος συνήθους διαμονής του ζεύγους.
Ιστορικό: Ο Ιταλός υπήκοος OL και η Ελληνίδα υπήκοος PQ σύναψαν γάμο
την 1η Δεκεμβρίου 2013 στην Ιταλία, κράτος μέλος στο οποίο εγκαταστάθηκαν από
κοινού εν συνεχεία, συγκεκριμένα δε στον Δήμο του Sassoferrato.
Ενώ η PQ διένυε τον όγδοο μήνα της κυήσεως, οι σύζυγοι
συμφώνησαν να γεννήσει το παιδί τους στην Αθήνα (Ελλάδα), όπου μπορούσε να
τύχει της συμπαραστάσεως της πατρικής οικογένειάς της, εν συνεχεία δε να
επιστρέψει στην ευρισκόμενη στην Ιταλία συζυγική οικία μαζί με το παιδί τους.
Οι σύζυγοι μετέβησαν στην Αθήνα, όπου η PQ γέννησε στις 3
Φεβρουαρίου 2016 ένα κορίτσι, το οποίο έκτοτε εξακολουθεί να διαμένει με τη
μητέρα του στην Αθήνα. Εν συνεχεία, ο OL επέστρεψε στην Ιταλία. Όπως αυτός
διατείνεται, συναίνεσε να διαμείνει το παιδί στην Ελλάδα έως τον Μάιο του 2016,
οπότε ανέμενε την επιστροφή της συζύγου του και του βρέφους. Ωστόσο, τον Ιούνιο
του ιδίου έτους, η PQ αποφάσισε μονομερώς να παραμείνει στην Ελλάδα μαζί με το
παιδί.
Κατά την PQ, οι σύζυγοι δεν είχαν καθορίσει επακριβώς την
ημερομηνία επιστροφής της στην Ιταλία μαζί με το παιδί. Η PQ διατείνεται,
μεταξύ άλλων, ότι τον Μάιο του 2016 και, εν συνεχεία, τον Ιούνιο του ιδίου
έτους ο OL την επισκέφθηκε στην Ελλάδα. Κατ’ αυτήν, συμφώνησαν εξάλλου να
παραθερίσουν από κοινού στην Ελλάδα.
Στις 20 Ιουλίου 2016, ο OL κίνησε διαδικασία εκδόσεως διαζυγίου
ενώπιον του Tribunale ordinario di Ancona (πρωτοδικείου Ανκόνας, Ιταλία). Στο
πλαίσιο αυτό, ζήτησε μεταξύ άλλων την αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού,
παρεχομένου στη μητέρα δικαιώματος επικοινωνίας με το παιδί, την επιστροφή του
παιδιού στην Ιταλία και την επιδίκαση διατροφής για τη συντήρηση του παιδιού.
Με απόφαση της 7ης Νοεμβρίου 2016, το δικαστήριο αυτό έκρινε ότι παρέλκει η
απόφανση επί των αιτημάτων που αφορούσαν τη γονική μέριμνα του παιδιού, διότι
αυτό διαμένει, από της γεννήσεώς του, σε κράτος μέλος διαφορετικό της Ιταλίας.
Ο OL εφεσίβαλε την απόφαση αυτή, η οποία επικυρώθηκε, στις 20 Ιανουαρίου 2017,
από το Corte d’appello di Ancona (εφετείο Ανκόνας). Εξάλλου, με απόφαση της
23ης Ιανουαρίου 2017, το Tribunale ordinario di Ancona (πρωτοδικείο Ανκόνας)
έκρινε ότι παρέλκει να αποφανθεί επί του αιτήματος διατροφής, πάντοτε για τον
λόγο ότι ο τόπος συνήθους διαμονής του παιδιού δεν βρισκόταν στην Ιταλία.
Τέλος, στις 23 Φεβρουαρίου 2017, το δικαστήριο αυτό εξέδωσε το διαζύγιο μεταξύ
του OL και της PQ, χωρίς να αποφανθεί επί της γονικής μέριμνας του παιδιού.
Εκ παραλλήλου με τη διαδικασία ενώπιον των ιταλικών
δικαστηρίων, ο OL υπέβαλε, στις 20 Οκτωβρίου 2016, αίτηση ενώπιον του
Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών (Ελλάδα) προκειμένου αυτό να διατάξει την
επιστροφή του παιδιού.
Το αιτούν δικαστήριο εκτιμά συναφώς ότι, μολονότι, βεβαίως,
το παιδί δεν «μετακινήθηκε», κατά την έννοια του άρθρου 11,
παράγραφος 1, του κανονισμού 2201/2003 ή του άρθρου 3 της
Συμβάσεως της Χάγης του 1980, από ένα κράτος μέλος σε άλλο, εντούτοις
κατακρατήθηκε παρανόμως από τη μητέρα του στην Ελλάδα, χωρίς ο πατέρας να έχει
συναινέσει στον καθορισμό του κράτους μέλους αυτού ως τόπου συνήθους διαμονής
του παιδιού, παρότι οι γονείς ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα του παιδιού.
Το εν λόγω δικαστήριο εκτιμά ότι περιπτώσεις κατά τις οποίες
παιδί έχει γεννηθεί σε τόπο που δεν σχετίζεται με τη συνήθη διαμονή των γονέων
του –παραδείγματος χάριν, για λόγους τυχαίους ή ανωτέρας βίας, όπως στο πλαίσιο
ταξιδίου των γονέων του στην αλλοδαπή– και εν συνεχεία μετακινείται ή
κατακρατείται παρανόμως από τον έναν εκ των γονέων συνιστούν κατάφωρες
προσβολές των γονεϊκών δικαιωμάτων και έχουν ως αποτέλεσμα την ουσιαστική
απομάκρυνση του παιδιού από τον τόπο ο οποίος, κατά τη συνήθη πορεία των
πραγμάτων, θα αποτελούσε τον τόπο συνήθους διαμονής του. Τέτοιες περιπτώσεις θα
έπρεπε, για τους λόγους αυτούς, να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της
διαδικασίας επιστροφής που προβλέπει η Σύμβαση της Χάγης του 1980 και ο
κανονισμός 2201/2003.
Η φυσική παρουσία του παιδιού σε ορισμένο τόπο δεν θα
έπρεπε, επομένως, να αποτελεί προαπαιτούμενο για τη στοιχειοθέτηση της
«συνήθους διαμονής» του, κατά την έννοια του άρθρου 11 του
κανονισμού 2201/2003. Συγκεκριμένα, ειδικά στις περιπτώσεις νεογέννητων ή
βρεφών, τα συνήθη κριτήρια καθορισμού του τόπου συνήθους διαμονής ατονούν, λόγω
της απόλυτης εξαρτήσεως των μικρής ηλικίας παιδιών αυτών από τα πρόσωπα που
ασκούν την επιμέλεια του παιδιού. Κατά το αιτούν δικαστήριο, το ίδιο το
Δικαστήριο εκτιμά, άλλωστε, ότι η προϋπόθεση περί της φυσικής παρουσίας του
παιδιού έχει μικρότερη σημασία στις περιπτώσεις βρεφών, καθόσον έκρινε, με την
απόφαση της 22ας Δεκεμβρίου 2010, Mercredi (C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829),
ότι η διαμονή μερικών ημερών ενός τέτοιου βρέφους σε συγκεκριμένο τόπο, με τη
συνδρομή και άλλων στοιχείων, αρκεί για να στοιχειοθετηθεί η συνήθης διαμονή
του στον τόπο αυτό.
Κατά το αιτούν δικαστήριο, προκειμένου να καθορισθεί η
συνήθης διαμονή νεογέννητου ή βρέφους, πρέπει μάλλον να χρησιμοποιείται ως
πρωταρχικό κριτήριο η κοινή πρόθεση των ασκούντων τη γονική μέριμνα, η οποία
δύναται να συναχθεί από τις προπαρασκευαστικές πράξεις τους για την έλευση του
παιδιού, όπως είναι η δήλωση της γεννήσεως του παιδιού στο ληξιαρχείο του τόπου
συνήθους διαμονής τους, η αγορά των απαραίτητων ενδυμάτων του παιδιού ή των
επίπλων που προορίζονται για αυτό, η προετοιμασία παιδικού δωματίου ή, ακόμη, η
μίσθωση μεγαλύτερης οικίας.
Υπό τις συνθήκες αυτές, το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών
αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο
Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:
«Ποια είναι η ερμηνεία που αρμόζει στον όρο “συνήθης
διαμονή”, κατά την έννοια του άρθρου 11, παράγραφος 1, του
κανονισμού [2201/2003], στην περίπτωση βρέφους που για λόγους τυχαίους ή
ανωτέρας βίας γεννήθηκε σε τόπο άλλον από αυτόν που οι συνασκούντες τη γονική
του μέριμνα γονείς του σκόπευαν ως τόπο της συνήθους διαμονής του και έκτοτε
αυθαίρετα κατακρατήθηκε από τον έναν γονέα του στο κράτος της γεννήσεώς του ή
μετακινήθηκε σε τρίτο κράτος; Ειδικότερα, είναι η φυσική παρουσία αναγκαίο και
αυτονόητο προαπαιτούμενο σε κάθε περίπτωση, για τη στοιχειοθέτηση της συνήθους
διαμονής ενός προσώπου και δη ενός νεογέννητου παιδιού;»
Η απόφαση: To Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το άρθρο 11,
παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΚ) 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης
Νοεμβρίου 2003, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση
αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας ο οποίος καταργεί
τον κανονισμό (ΕΚ) 1347/2000, έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση κατά την οποία,
όπως στην υπόθεση της κύριας δίκης, παιδί έχει γεννηθεί και έχει διαμείνει
αδιαλείπτως με τη μητέρα του επί πλείονες μήνες, σύμφωνα με την κοινή βούληση
των γονέων του, σε κράτος μέλος διαφορετικό εκείνου στο οποίο βρισκόταν ο τόπος
συνήθους διαμονής των γονέων πριν από τη γέννησή του, δεν μπορεί να γίνει δεκτό
ότι η αρχική πρόθεση των γονέων περί επιστροφής της μητέρας μαζί με το παιδί
στο τελευταίο αυτό κράτος μέλος συνεπάγεται ότι το παιδί έχει στο συγκεκριμένο
κράτος μέλος τη «συνήθη διαμονή» του, κατά την έννοια του κανονισμού αυτού.
Κατά συνέπεια, σε τέτοια περίπτωση, η άρνηση της μητέρας να
επιστρέψει μαζί με το παιδί σε αυτό το κράτος μέλος δεν συνιστά «παράνομη
μετακίνηση ή κατακράτηση» του παιδιού, κατά την έννοια του εν λόγω
άρθρου 11, παράγραφος 1.
Σχόλια