Αγωγή ακύρωσης πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς λόγω παρέλευσης άπρακτης της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης

Σχολιασμός απόφασης: Άννα Παυλίδου, ασκ.Δικηγόρος

ΠΠρΑθ 3606/2017: Αγωγή ακύρωσης πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς λόγω παρέλευσης άπρακτης της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης από τον χρόνο του θανάτου της κληρονομουμένης λόγω της πλάνης του γονέα, ως νομίμου εκπροσώπου του τέκνου περί της δυνατότητας αποποίησης της κληρονομιάς για λογαριασμό του τέκνου του και της προθεσμίας αυτής, λόγω εσφαλμένης ενημέρωσης. (άρθρα 1813,1847§1 εδ.α΄ ΑΚ, 1850 ΑΚ, 1857 ΑΚ και 140, 141 ΑΚ) [δημοσίευση απόφασης: Ισοκράτης]

Έχει παρατηρηθεί αρκετές φορές το φαινόμενο της μη εμπρόθεσμης αποδοχής κληρονομιάς μετά από έναν τυχαίο έλεγχο που ασκείται από τις φορολογικές αρχές, πράγμα που οδηγεί σε μεγάλη ταλαιπωρία τους κληρονόμους που δεν έχουν αποποιηθεί προσηκόντως την επαχθείσα σε αυτούς κληρονομιά. Αυτό βέβαια τις περισσότερες φορές οφείλεται σε άγνοια ή σε πλημμελή πληροφόρησή τους από μέρους των δικηγόρων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ισχύουν τα ακόλουθα:

Το έτος 2012 απεβίωσε η μητέρα του ενάγοντος, χωρίς να αφήσει διαθήκη, με αποτέλεσμα να επέλθει η εξ αδιαθέτου διαδοχή και να κληρονομηθεί αυτή από τους πλησιέστερους συγγενείς της, ήτοι από τον ίδιο τον ενάγοντα και τέκνο της από τον πρώτο της γάμο, ο οποίος λύθηκε το 2001, από τους εναγομένους και τέκνα της από τον δεύτερό της γάμο και από τον δεύτερο σύζυγό της και πατέρα των εναγομένων, οι οποίοι και δεν αποποιήθηκαν την επαχθείσα σε αυτούς κληρονομία. Στη κληρονομία επίσης περιλαμβάνονταν και οφειλές της κληρονομουμένης προς διάφορους δανειστές της, ενώ κατά τον χρόνο του θανάτου της ο ενάγων ήταν ανήλικος, διανύοντας το 17ο (δέκατο έβδομο) έτος της ηλικίας του και τελώντας υπό τη γονική μέριμνα του πατρός του.

Σε συνάρτηση με τα ανωτέρω, ο πατέρας του ενάγοντος, επιθυμώντας να  προβεί σε όλες τις νόμιμες ενέργειες προκειμένου το τέκνο του να μην επιβαρυνθεί με τα χρέη της κληρονομίας, απευθύνθηκε σε δικηγόρο. Εκείνος τον ενημέρωσε ότι επειδή η κληρονομιά επαγόταν στο τότε ανήλικο τέκνο του, το ίδιο δεν βαρυνόταν με τα χρέη της κληρονομίας, ούτε μετά την ενηλικίωσή του και δεν απαιτείτο ο ίδιος (ο πατέρας) να αποποιηθεί την κληρονομία για λογαριασμό του τέκνου του, ούτε και να προβεί σε κάποια άλλη ενέργεια μελλοντικά.

Τον Φεβρουάριο του 2016 ο (ενήλικος πλέον) ενάγων επισκέφθηκε από κοινού με τον πατέρα του την λογίστριά τους προκειμένου να ενημερωθούν για κάποιο άλλο ζήτημα που τους αφορά, ήτοι εάν χρειαζόταν εκείνος να υποβάλει ξεχωριστή φορολογική δήλωση από εκείνη του πατέρα του. Η λογίστρια τους ενημέρωσε παρεμπιπτόντως ότι ο πατέρας του ενάγοντος όφειλε να προβεί σε αποποίηση της κληρονομιάς για λογαριασμό του (τότε ανηλίκου) τέκνου του εντός της νόμιμης προθεσμίας και ότι, εφόσον δεν έγινε αυτό, ο ίδιος ο ενάγων αποδέχθηκε την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής, από το οποίο όμως εξέπεσε, καθώς δεν συνέταξε απογραφή της κληρονομιάς μέσα στο χρονικό διάστημα ενός έτους από την ενηλικίωσή του.

Το περιστατικό αυτό ξάφνιασε τον ίδιο τον ενάγοντα και τον πατέρα του δοθέντος ότι λόγω της ως άνω αναφερόμενης ενημέρωσης εκ μέρους του δικηγόρου στον οποίο απευθύνθηκε ο πατέρας του, ο τελευταίος είχε σχηματίσει την πεποίθηση ότι το τέκνο του δεν βαρύνεται με τα χρέη της κληρονομιάς, πεποίθηση που μεταβίβασε και στον ίδιο μετά την ενηλικίωσή του. Ότι, ως εκ τούτου, ο πατέρας του, υπό την ιδιότητά του ως νομίμου εκπροσώπου του ίδιου, βρισκόταν σε νομική πλάνη, δεδομένου ότι λόγω της εσφαλμένης ενημέρωσης, δεν ήξερε ότι έπρεπε να αποποιηθεί την κληρονομιά για λογαριασμό του τέκνου του εντός τεσσάρων μηνών από τον θάνατο της μητέρας του και δεν γνώριζε τη νομική σημασία της άπρακτης παρόδου της προθεσμίας αυτής, ενώ εάν τα γνώριζε, θα είχε προβεί σε όλες τις νόμιμες ενέργειες, προκειμένου να αποποιηθεί για λογαριασμό του τέκνου του την κληρονομία.

Ακόμη, ο πατέρας του ενάγοντος δεν είχε ενημερωθεί ότι ακόμη κι αν δεν αποποιηθεί την κληρονομία εντός της νόμιμης προθεσμίας, τότε το τέκνο του κληρονομεί, λόγω της ανηλικότητάς του, με το ευεργέτημα της απογραφής και ότι οφείλει εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του να προβεί σε απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας. Μάλιστα, η πλάνη του αυτή διατηρήθηκε και στον ίδιο μετά την ενηλικίωσή του και μέχρι τον Φεβρουάριο του 2016 και για τον λόγο αυτό δεν προέβη και ο ίδιος στην απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του. (άρθρα 1901επ ΑΚ)

Η πλάνη αυτή ,λοιπόν, θεωρείται ουσιώδης διότι υπήρχε διάσταση μεταξύ της βούλησης και της δήλωσης εκ μέρους του πατρός του ενάγοντος, καθόσον εάν ο τελευταίος είχε ενημερωθεί σωστά, θα είχε προβεί σε αποποίηση της κληρονομιάς για λογαριασμό του τότε ανηλίκου τέκνου του, εντός της τασσόμενης τετράμηνης προθεσμίας.

Με την παρούσα αγωγή του, ο ενάγων ζήτησε να ακυρωθεί η εκ μέρους του γενόμενη πλασματική αποδοχή της κληρονομιάς της αποβιώσασας μητέρας του.

Σύμφωνα με την δικαστική απόφαση: [..] «αν ο κληρονόμος τελεί υπό νόμιμη εκπροσώπηση (λ.χ. γονική μέριμνα), το στοιχείο της γνώσης κρίνεται από το πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου του, αφού μόνον αυτός δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομιά που έχει επαχθεί στον αντιπροσωπευόμενο (ΑΠ 173/2014). Ακόμη, εναγόμενος στη σχετική περί ακύρωσης της δήλωσης αποδοχής κληρονομιάς αγωγή είναι εκείνος στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομιά μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντος (ΑΠ 572/2016), ενώ μετά την τελεσιδικία της απόφασης που ακυρώνει την αποδοχή, ο κληρονόμος πρέπει να προβεί εμπρόθεσμα και νομότυπα σε αποποίηση της κληρονομίας». Επίσης, σύμφωνα με την θεωρία, «αναφορικά με τον ανήλικο που βρίσκεται υπό γονική μέριμνα, το στοιχείο της γνώσης προκειμένου να αρχίσει να τρέχει η αποκλειστική προθεσμία της αποποίησης, κρίνεται από το πρόσωπο του γονέα που την ασκεί». [Νίκη Ψούνη-Κληρονομικό Δίκαιο, Γ’ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη,2012, σελ. 160]

Τον Φεβρουάριο του 2017 εκδικάσθηκε η από τον Αύγουστο του 2016 κατατεθείσα αγωγή ακύρωσης της πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς κατά την οποία ο ενάγων κατέθεσε έγγραφες και εμπρόθεσμες προτάσεις διά της πληρεξούσιας δικηγόρου του δυνάμει έγκυρου συναφθέντος ιδιωτικού συμφωνητικού, το οποίο έφερε το γνήσιο της υπογραφής του. Οι δε εναγόμενοι ήτανε ανήλικοι, ηλικίας 14 και 10 ετών αντίστοιχα, οι οποίοι εκπροσωπούνταν νόμιμα από τον πατέρα τους, χωρίς όμως να καταθέσουν έγγραφες προτάσεις.

Από την προσκομιζόμενη και επικαλούμενη έκθεση επίδοσης του ενάγοντος αποδεικνύεται ότι επικυρωμένο αντίγραφο της κρινόμενης αγωγής με πράξη ορισμού προθεσμίας κατάθεσης προτάσεων και κλήση για κατάθεση προτάσεων εντός 100 ημερών από την κατάθεση της εν λόγω αγωγής, επιδόθηκε νόμιμα και εμπρόθεσμα, με επιμέλεια του ενάγοντος στο νόμιμο εκπρόσωπο των εναγομένων, οι οποίοι ωστόσο δεν κατέθεσαν προτάσεις εντός της ως άνω αναφερόμενης προθεσμίας.( άρθρα 237§1 και 271 του νέου ΚΠολΔ), από τα οποία προκύπτει ότι αναγκαία προϋπόθεση της προσήκουσας συμμετοχής του διαδίκου στη δίκη είναι και η κατάθεση προτάσεων εκ μέρους του, εντός της προαναφερόμενης προθεσμίας. Συνεπώς, οι εναγόμενοι ερημοδικάσθηκαν καθώς τεκμαίρεται ότι ομολογούν όλους τους πραγματικούς ισχυρισμούς του ενάγοντος. Ακόμη, δεν υπήρχε εν προκειμένω ένσταση που να ερευνάται αυτεπαγγέλτως, ενώ για τα πραγματικά περιστατικά της αγωγής επιτρέπεται ομολογία.

Ενόψει όλων των ανωτέρω, η εκδικασθείσα αγωγή κρίθηκε παραδεκτή (άρθρα 18 και 30 ΚΠολΔ), νόμιμη (άρθρα 140, 141, 1813, 1847 §1, 1850 και 1857 ΑΚ) καθώς και ουσία βάσιμη. Στη συνέχεια, το δικαστήριο ακύρωσε την αποδοχή της κληρονομιάς, η οποία κατά πλάσμα του νόμου θεωρήθηκε ότι έγινε από τον ενάγοντα λόγω παρέλευσης άπρακτης της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης από τον χρόνο του θανάτου της κληρονομουμένης.

Ακόμη, κρίθηκε ότι οι εναγόμενοι νομιμοποιούνταν παθητικώς στην άσκηση της υπό κρίση αγωγής, διότι κατόπιν της αποποίησης αυτού, η μερίδα του θα προσαυξήσει τη δική τους κληρονομική μερίδα, ενόψει του ότι ο ίδιος ο ενάγων είναι άγαμος και άτεκνος.

Τέλος, ορίστηκε παράβολο ερημοδικίας σε περίπτωση άσκησης ανακοπής ερημοδικίας από μέρους των εναγομένων, ενώ δεν επιβλήθηκαν δικαστικά έξοδα.