Η συμβολή του δικαίου στην ανάπτυξη της οικονομίας και των επιχειρήσεων

Της Γεωργίας Τσάκνη, Διδάκτορος Νομικής Δ.Π.Θ.

Εισαγωγή

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η επιστήμη του δικαίου παίζει καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και εν γένει της οικονομίας. Δίκαιο και οικονομία αποτελούν στενά συνδεδεμένες έννοιες και πρόκειται, σαφώς, για επιστήμες με αλληλοβοηθητικό ρόλο και διευρυμένο πεδίο εφαρμογής. Η οικονομική ανάλυση του δικαίου αποτελεί άλλωστε διαδεδομένο πεδίο ενδιαφέροντος, τόσο για νομικούς, όσο και για οικονομολόγους. Στην παρούσα ανάλυση επιχειρείται η ανάδειξη της συμβολής της νομικής επιστήμης στην οικονομική και δη επιχειρησιακή ανάπτυξη.

Το Δίκαιο των επιχειρήσεων

Το Δίκαιο των επιχειρήσεων ή εμπορικό δίκαιο αναφέρεται στους νόμους που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και εμπορικών θεμάτων. Το εν λόγω δίκαιο αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για την επιχείρηση απέναντι σε μια σειρά ποικίλων ζητημάτων, όπως είναι θέματα αστικού οικονομικού, εργατικού και φορολογικού δικαίου, εμπορικές συμβάσεις, Πνευματική και Βιομηχανική Ιδιοκτησία,  Δίκαιο των Σημάτων, Δίκαιο Ανταγωνισμού, θέματα σχετικά με την ακίνητη περιουσία και εν γένει θέματα που σχετίζονται με την τρέχουσα λειτουργία της επιχείρησης.

Υπάρχουν δύο είδη εμπορικού δικαίου[1]: αυτό που αφορά τη ρύθμιση των εμπορικών οντοτήτων μέσω νόμων που ορίζουν την εταιρική σχέση, την πτώχευση και αυτό που αφορά τη ρύθμιση των εμπορικών συναλλαγών μέσω των νόμων της σύμβασης. Το επιχειρηματικό ή εμπορικό δίκαιο έχει τα ακόλουθα πεδία εφαρμογής: δημιουργία επιχειρήσεων, απαιτήσεις απασχόλησης, νόμος μετανάστευσης, σύνταξη συμβάσεων και διαπραγματεύσεις, ενίσχυση εμπιστοσύνης, πνευματική ιδιοκτησία, φόροι και πτώχευση.

Το Δίκαιο των εταιρειών ή Εταιρικό Δίκαιο ορίζεται ως το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν τις προϋποθέσεις, το περιεχόμενο και τις συνέπειες της συνεργασίας προσώπων για την επιδίωξη ορισμένου κοινού σκοπού. Στην περίπτωση που ο σκοπός είναι εμπορικός πρόκειται για το ειδικό Εταιρικό Δίκαιο «Εμπορικό Εταιρικό Δίκαιο» ή «Εμπορικό Δίκαιο των Επιχειρήσεων» στο πεδίο του Ιδιωτικού Δικαίου[2].

Δίκαιο και επιχειρήσεις

Η ύπαρξη νομικών κανόνων και κανονιστικού πλαισίου στις επιχειρήσεις συμβάλει στην ανάπτυξη και την ευημερία τους, καθώς μέσω αυτών προστατεύονται οι ιδιωτικές επενδύσεις, ενισχύεται τόσο η ευρωστία, όσο και η ανταγωνιστικότητά τους και εν γένει αναδεικνύεται ένα σαφές νομικό πλαίσιο για την οικονομική και κοινωνικής τους ανάπτυξη.

Η ύπαρξη κατάλληλου νομικού πλαισίου στις επιχειρήσεις, συμβάλει εκτός των προαναφερθέντων, στην προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, στην ενίσχυση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, στην αποσαφήνιση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και στην ύπαρξη κατάλληλου εξειδικευμένου[3] προσωπικού. Επιπρόσθετα, το νομικό πλαίσιο σε μία ιδιωτική επιχείρηση βοηθάει στον περιορισμό της κρατικής παρεμβατικότητας, στην ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ εργαζομένων και διοίκησης, στην εύρυθμη οργανωσιακή συμπεριφορά και στην κοινωνική συνοχή.

Επίσης, η ύπαρξη νομοθεσίας δίνει απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα που ταλανίζουν τις επιχειρήσεις αναφορικά με την οικονομική τους ανάπτυξη, όπως το αρχικό κεφάλαιο που χρειάζεται για να ξεκινήσει μια επιχείρηση, τον αριθμό των ατόμων που μπορούν  να γίνουν συνέταιροι, τον κίνδυνο οφειλών των εταίρων, τα δικαιώματα των εταίρων και τον τρόπο διευθέτησής τους, τον τρόπο που θα διαμοιράζονται τα κέρδη και οι ζημίες της εταιρείας, τους φόρους που θα πρέπει να πληρωθούν και αυτόν που οφείλει να τους πληρώσει κ.ά. Το Δίκαιο των Εταίρων συντελεί στην ενίσχυση και τη σωστή αντιμετώπιση χρηματοοικονομικών κριτηρίων (φορολογία, εισόδημα, αξιοπιστία, κόστος σύστασης, υποχρεώσεις), προσωπικών κριτηρίων (ταχύτητα δημιουργίας, συνέχεια, κληρονομικότητα, κίνδυνοι, εμπιστοσύνη, ευελιξία) και οργανωτικών κριτηρίων (νομικές υποχρεώσεις, διοίκηση, περιορισμοί λειτουργίας)[4].

Αντίθετα, η έλλειψη νομικού πλαισίου στις επιχειρήσεις οδηγεί στα κάτωθι αποτελέσματα[5]: προβλήματα στις συμβάσεις, παρεμπόδιση ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, προβλήματα στην εταιρική αξιοπιστία, το μετοχικό χαρτοφυλάκιο, τον τραπεζικό δανεισμό. Το τελευταίο αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα, καθώς τόσο το τραπεζικό σύστημα, όσο και η κεφαλαιαγορά δε θα μπορούν να λειτουργήσουν σωστά, εξαιτίας της έλλειψης επαρκούς και ελεγχόμενου ρυθμιστικού πλαισίου. Η ανυπαρξία νομικών, ρυθμιστικών και κανονιστικών κανόνων έχει άμεσο αντίκτυπο στην εισροή των άμεσων ξένων επενδύσεων, στο κόστος συναλλαγής των επιχειρήσεων και ασφαλώς στην ενίσχυση των ποινικών αδικημάτων στον οικονομικό τομέα, μέσω της φοροδιαφυγής, του λαθρεμπορίου και του οργανωμένου εγκλήματος[6].

Ο ρόλος του δικαίου στην ομιλοποίηση επιχειρήσεων

Τα τελευταία χρόνια οι όμιλοι των επιχειρήσεων αποτελούν τον πιο κεντρικό μηχανισμό συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου[7], ενώ συγχρόνως αποτελούν ενότητες που συναπαρτίζονται από περισσότερες νομικά αυτοτελείς επιχειρήσεις[8].

Η ομιλοποίηση δημιουργεί νομικά προβλήματα στο δικαιικό χώρο, λύση στα οποία προσπαθεί να δώσει  το εμπορικό δίκαιο. Επίσης, ένας άλλος τομέας δικαίου, το εργατικό δίκαιο προσπαθεί να ελέγξει το ζήτημα της νομοθετικής ρύθμισης τόσο των ομίλων επιχειρήσεων, όσο και της άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου, της θυγατρικής επιχείρησης και της ευθύνης της μητρικής επιχείρησης, όσον αφορά τις υποχρεώσεις της απέναντι στη θυγατρική[9].

Εκτός από τα προαναφερθέντα, αξίζει να επισημανθεί η διάταξη του άρ. 3 παρ. 4 Π.Δ. 180/2004 («τροποποίηση του Π.Δ. 81/2003 «Ρυθμίσεις για τους εργαζομένους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου» (ΦΕΚ 77/Α’)»), σύμφωνα με την οποία «“Διαδοχικές” θεωρούνται οι συμβάσεις ή σχέσεις εργασίας ορισμένου χρόνου που καταρτίζονται μεταξύ του ίδιου εργοδότη και του ίδιου εργαζόμενου, με τους ίδιους ή παρεμφερείς όρους εργασίας και δεν μεσολαβεί μεταξύ τους χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των σαράντα πέντε (45) ημερών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι μη εργάσιμες ημέρες. Προκειμένου περί ομίλου επιχειρήσεων για την εφαρμογή του προηγούμενου εδαφίου στην έννοια του όρου “ιδίου εργοδότη“ περιλαμβάνονται και οι επιχειρήσεις του Ομίλου». Επίσης, με την εν λόγω διάταξη καθιερώνεται νομοθετικά η ενότητα του χρόνου απασχόλησης του εργαζομένου σε περισσότερες επιχειρήσεις του ομίλου και υπάρχει ρητή πρόβλεψη για τις παραβάσεις της προσωρινής απασχόλησης, ώστε να υπάρξει διάθεση των εργαζομένων σε άλλη επιχείρηση του ομίλου[10], γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα ύπαρξης νομοθετικού πλαισίου και την ύψιστη σημασία του για την προστασία επιχειρήσεων και εργαζομένων σε αυτές.

Δίκαιο και Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ)

Ενώ το διεθνές εμπόριο και οι επενδύσεις επικεντρώνεται κυρίως σε πολυεθνικές επιχειρήσεις, εντούτοις οι Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) τα τελευταία χρόνια και λόγω του νομοθετικού τους πλαισίου αποκτούν όλο και μεγαλύτερη δύναμη και αξιοπιστία. Σημαντικός αριθμός των ΜΜΕ ασχολείται με το διασυνοριακό εμπόριο και τις επενδύσεις, ενώ εισέρχονται στην παγκόσμια οικονομία μέσω των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας. Το διεθνές οικονομικό δίκαιο στηρίζει με αργούς, αλλά σταθερούς ρυθμούς την ανάπτυξη των ΜΜΕ. Οι στόχοι για την αειφόρο ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών του 2015 απαιτούν ρητά τη διευκόλυνση της αυξημένης πρόσβασης των ΜΜΕ στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις, ενώ ένα ευρύ φάσμα διεθνών εμπορικών και επενδυτικών νόμων επικεντρώνεται σε θέματα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ΜΜΕ, όπως είναι το εμπόριο υπηρεσιών, οι κρατικές προμήθειες και η διευκόλυνση του εμπορίου[11].

Σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο, η υποστήριξη για τις ΜΜΕ μπορεί να λάβει τη μορφή χορήγησης δανείων, εγγύησης πίστωσης, φόρου εισοδήματος εταιρειών, προτιμήσεων ενοικίασης γης, ανανέωσης τεχνολογίας, κατάρτισης, παροχής συμβουλών ή ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού.

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) θεωρούνται σημαντικοί καινοτόμοι στην οικονομία, ενώ είναι εφικτή η προστασία κάποιου πνευματικού κεφαλαίου ως περιουσίας μέσω επίσημων νομικών δικαιωμάτων, όπως διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ή πνευματικών δικαιωμάτων ή μέσω συμβατικών συμφωνιών. Όταν οι μικρές επιχειρήσεις διαθέτουν τέτοια πνευματική ιδιοκτησία, μπορούν να εξασφαλίσουν νομική προβολή. Οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων μπορούν επίσης να προσπαθήσουν να προστατεύσουν το εν λόγω ακίνητο χρησιμοποιώντας ανεπίσημες μεθόδους, όπως η διατήρηση εμπιστευτικών πληροφοριών ως «εμπορικά μυστικά». Για να διερευνηθεί κατά πόσον οι ΜΜΕ κατέχουν πνευματική ιδιοκτησία και, αν ναι, εάν προσπαθούν να την προστατεύσουν, τα αποτελέσματα παρουσιάζονται από μια μελέτη των ΜΜΕ σε τέσσερις τομείς όπου είναι πιθανό να προκύψουν τέτοιου είδους ζητήματα: υπηρεσίες πληροφορικής, σχεδιασμός, ηλεκτρονικά και μηχανολογία. Συνολικά, οι ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση στις ανεπίσημες μεθόδους για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτές οι μέθοδοι ήταν πιο εξοικειωμένες, φθηνότερες, λιγότερο χρονοβόρες και συχνά θεωρήθηκαν αποτελεσματικές ως πιο επίσημα δικαιώματα. Σύμφωνα με την εν λόγω μελέτη, οι ιδιοκτήτες ΜΜΕ θεωρούν ότι τα επίσημα δικαιώματα εγγραφής, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, είναι λιγότερο σημαντικά. Ακόμη και όταν οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων υιοθέτησαν τυπικά δικαιώματα, ήταν γενικά απρόθυμοι να ασκήσουν ένδικα μέσα για να επιτύχουν αποζημίωση όταν πίστευαν ότι είχαν διαπραχθεί παραβιάσεις[12].

Τέλος, αξίζει να επισημανθεί πως ο αναπτυξιακός νόμος (ν. 4519/2018) προβλέπει για τις ΜΜΕ απαλλαγή από την υποχρέωση υποβολής δήλωσης ΦΠΑ και καταβολής του φόρου αυτού, ανεξάρτητα από την κατηγορία λογιστικών αρχείων (βιβλίων) που τηρούν, όχι μόνο για τους υποκειμένους οι οποίοι κατά το προηγούμενο φορολογικό έτος πραγματοποίησαν παραδόσεις αγαθών και παροχές υπηρεσιών, μέχρι 10.000 ευρώ, αλλά και για τους νέους υποκειμένους οι οποίοι με την υποβολή της δήλωσης έναρξης των εργασιών τους επιθυμούν την ένταξη στο καθεστώς αυτό[13].

Συμπεράσματα

Η προαναφερθείσα ανάλυση, αναφορικά με τη σημασία του Δικαίου των Επιχειρήσεων, αλλά και τον καταλυτικό ρόλο του Δικαίου στην ομιλοποίηση των επιχειρήσεων αναδεικνύει περίτρανα τη συμβολή της νομικής επιστήμης στην ανάπτυξη και την εξομάλυνση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις. Επίσης, ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η συμβολή του δικαίου απέναντι στις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις, συμβάλλοντας τόσο στην οικονομική τους ελάφρυνση, όσο και στην εταιρική τους αξιοπιστία.

Η ύπαρξη νομικών κανόνων και σαφούς ρυθμιστικού πλαισίου αποτελεί αναντίρρητα απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη, τη σωστή λειτουργία, την ευρωστία, τις ιδιωτικές επενδύσεις, την προστασία των εργαζομένων και τη δημιουργία υγιούς ανταγωνιστικού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις.
________________________________
[1]https://legalcareerpath.com/what-is-business-law/

[2] Μανιάτης, Α. «Δίκαιο Επιχειρήσεων», Διδακτικές Σημειώσεις, ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, Λευκάδα, Οκτώβριος 2015

[3] Ibrahim F.I. Shihata, «The Role of Law in Business Development», Fordham International Law Journal, Volume 20, Issue 5, Article 6, 1996

[4]http://panayiot.simor.ntua.gr, «Είσοδος Επιχειρήσεων και Νομικά Ζητήματα»

[5] Ibrahim F.I. Shihata, «The Role of Law in Business Development», Fordham International Law Journal, Volume 20, Issue 5, Article 6, 1996

[6] Ibrahim F.I. Shihata, «The Role of Law in Business Development», Fordham International Law Journal, Volume 20, Issue 5, Article 6, 1996

[7] Τραυλός – Τζανετάτος, Δ. «Το εργατικό δίκαιο σε κρίσιμη καμπή», σελ. 88

[8]Λιακόπουλος, Θ. «Η άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου στη νομολογία», σελ. 134 επ., 1988

[9] Τραυλός – Τζανετάτος, Δ. «Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στους ομίλους επιχειρήσεων», σελ. 81 επ.

[10] Ι. Κουκιάδη «Εργατικό Δίκαιο – Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», σελ. 379, 2012

[11]Rensmann, T. «Small and Medium- Sized Enterprises in International Economic Law», Oxford Scholarship Online, 2017

[12]Kitching J., Blackburn, R., «Intellectual property management in the small and medium enterprise (SME)», MCB UP Ltd, 1998

[13]https://www.link.com.gr/logistikes-ipiresies