Η παραβίαση της υποχρεωτικής καραντίνας ως ποινικό αδίκημα (άρθρο 285 Π.Κ)

του Ηρακλή Μουράβα, Δικηγόρου 

Η ανεξέλεγκτη διασπορά του COVID-19 σε όλα τα κράτη παγκοσμίως και το γεγονός ότι μέχρι στιγμής οι τρόποι θεραπείας του είναι σε πρώιμο στάδιο, επέβαλλαν στις κυβερνήσεις ανά την υφήλιο να λάβουν αυστηρά μέτρα πρόληψης της διάδοσης της ασθένειας. Το σημαντικότερο από αυτά τα μέτρα είναι η υποχρεωτική καραντίνα, δηλαδή η υποχρέωση κάποιων προσώπων που περιγράφονται κατωτέρω να απομονωθούν σε έναν συγκεκριμένο χώρο χωρίς κοινωνικές επαφές , παρά τη θέλησή τους.

Στην Ελλάδα το νομικό πλαίσιο που προϋπήρχε της έξαρσης του Κορωνοϊού προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος διάδοσης ασθενειών εμπεριέχεται στις διατάξεις του άρθρου 285 Ποινικού Κώδικα, που ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των εγκλημάτων διακινδύνευσης και το οποίο αποτελεί σημαντικό εργαλείο και για τον περιορισμό της διάδοσης του συγκεκριμένου ιού.

Συγκεκριμένα το εν λόγω άρθρο αναφέρει ότι:

1. Όποιος παραβιάζει τα μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιας μεταδοτικής ασθένειας τιμωρείται: α) με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ζώα, β) με φυλάκιση και χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος μετάδοσης της ασθένειας σε αόριστο αριθμό ανθρώπων.

2. Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα μεταδοθεί η ασθένεια σε ζώα, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και χρηματική ποινή, και αν είχε ως αποτέλεσμα να μεταδοθεί σε άνθρωπο, επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα έτη.

3. Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο άλλου επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και αν προκλήθηκε ο θάνατος μεγάλου αριθμού ανθρώπων, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ισόβια κάθειρξη.

4. Όποιος στις περιπτώσεις της παρ. 1 παραβιάζει τα μέτρα από αμέλεια τιμωρείται α) στην περίπτωση του στοιχείου α΄ με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας και β) στην περίπτωση του στοιχείου β με φυλάκιση ως  δύο έτη ή χρηματική ποινή

Σε αυτές τις διατάξεις εμπίπτουν όλες εκείνες οι κατηγορίες προσώπων τα οποία είτε είναι φορείς της ασθένειας, δηλαδή μετά τα προβλεπόμενα tests αποδεικνύεται η θετικότητα στη νόσο , ανεξαρτήτως συμπτωμάτων τους αλλά και όσα άτομα είχαν στενές επαφές με ήδη επιβεβαιωμένα κρούσματα, ανεξαρτήτως αν έχουν συμπτώματα ή φέρουν την ασθένεια, καθόσον δυνητικά φέρουν και αυτοί τον κίνδυνο μετάδοσης μέχρι να περάσει το διάστημα των δεκατεσσάρων ημερών επώασης του ιού που έχει κριθεί από την παγκόσμια ιατρική κοινότητα.

Επίσης στη διάταξη αυτή με πράξη νομοθετικού περιεχομένου συμπεριλαμβάνονται και όσα άτομα εισέρχονται στην επικράτεια από περιφέρειες του εξωτερικού, που έχουν αποδεδειγμένα πολλά κρούσματα της νόσου ακόμη και αν είναι αρνητικοί στον ιό τόσο οι ίδιοι όσο και οι στενές επαφές τους γιατί η πιθανότητα του κινδύνου διασποράς του ιού είναι υψηλή και σε αυτά τα άτομα, λόγω των μέχρι τώρα επιστημονικών δεδομένων περί μετάδοσης.

Σε όλες αυτές τις κατηγορίες προσώπων ελλοχεύει ο κίνδυνος να γίνουν φορείς μετάδοσης της ασθένειας για αόριστο αριθμό ατόμων. Και το στοιχείο της γνώσης του κινδύνου είναι κοινός παρονομαστής για όλες τις παραπάνω κατηγορίες από τη στιγμή που τα βασικά χαρακτηριστικά μετάδοσης του ιού είναι κοινός τόπος πλέον σε όλη την ανθρωπότητα και η πρόσβαση στην πληροφορία είναι πλέον εύκολη για όλους.

Πριν εξειδικεύσουμε την ανάλυσή μας για το άρθρο 285 Π.Κ κρίνεται σκόπιμο να ορίσουμε τη διαφορά των εγκλημάτων βλάβης από τα εγκλήματα διακινδύνευσης. Στα πρώτα πρέπει να προκύπτουν αδιάσειστα στοιχεία τόσο για την πρόθεση (βουλητικό στοιχείο) να προκληθεί βλάβη σε συγκεκριμένο έννομο αγαθό (υγεία, ζωή, περιουσία) συγκεκριμένου αποδέκτη της άδικης πράξης όσο και να υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία του εγκλήματος (ενδεικτικά κλοπή, ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, ληστεία κ.τ.λ). Αντίθετα στα εγκλήματα διακινδύνευσης που μας ενδιαφέρει εν προκειμένω, μολονότι είναι δυσαπόδεικτη τόσο η έκταση της βλάβης στα έννομα αγαθά που προσβάλλονται όσο και η πρόθεση για βλάβη (βουλητικό στοιχείο), πάραυτα τιμωρείται η πρόθεση (άμεσος δόλος) για έκθεση αόριστου αριθμού ατόμων σε κίνδυνο (άμεσο ή δυνητικό) αλλά και η αποδοχή έστω σαν ενδεχόμενο της έκθεσης αορίστου αριθμού ατόμων σε κίνδυνο (ενδεχόμενος δόλος) και αυτός είναι ο σκοπός του νομοθέτη. Να τιμωρήσει την επιδίωξη ή αποδοχή από κάποιον των εκθετικών παραγόντων κινδύνου για αόριστο αριθμό ατόμων ανεξαρτήτως αποτελέσματος βλάβης.

Κατόπιν  των ανωτέρω η παραβίαση της υποχρεωτικής καραντίνας ποινικοποιείται για τις παραπάνω κατηγορίες προσώπων, καθόσον εκθέτουν στον κίνδυνο αόριστο αριθμό ατόμων και αν αποδειχθεί μετάδοση σε άνθρωπο το δικαστήριο επιβάλλει ποινή κάθειρξης μέχρι δέκα έτη. Τώρα αν από τις ιδιαίτερες περιστάσεις προκληθεί και θάνατος από τις επιπλοκές του κορωνοΐού σε άνθρωπο, ο νομοθέτης προβλέπει κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και αν προκλήθηκε θάνατος μεγάλου αριθμού ατόμων το δικαστήριο έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει ισόβια κάθειρξη σε όποιον παραβίασε την καραντίνα αν με αυτή του την πράξη αποδειχθεί αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της έκθεσης σε κίνδυνο μετάδοσης της ασθένειας και της θανάτωσης μεγάλου αριθμού ατόμων. Η άγνοια των ιδιαίτερων συνθηκών υγείας των ατόμων που εκτέθηκαν σε κίνδυνο και το κατά πόσο οι επιπλοκές οφείλονταν και σε άλλα υποκείμενα νοσήματά τους που ο υπαίτιος αγνοούσε είναι αδιάφορα στην προκειμένη περίπτωση. Για την ποινικοποίηση αρκεί η να αποδειχθεί η επιδίωξη ή αποδοχή της έκθεσης σε κίνδυνο και το αποτέλεσμα αυτού.

Πιο ελαστικός είναι ο νομοθέτης όταν η παραβίαση των μέτρων γίνεται από αμέλεια, και σύμφωνα με την παρ. 4 του εν λόγω άρθρου η ποινή είναι η φυλάκιση μέχρι δύο έτη ή χρηματική ποινή.

Η αμέλεια εν προκειμένω έγκειται κατά τη γνώμη του γράφοντος σε άτομα τα οποία επέστρεψαν Ελλάδα από περιοχές που σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αποτελούσαν κατά το χρόνο της επιστροφής τους περιοχές χαμηλής επικινδυνότητας στον ιό και χαμηλής έκθεσης σε κινδυνώδη παράγοντα και δεν είναι οι ίδιοι φορείς της ασθένειας ή στενές επαφές τους. Επίσης πρέπει να δεχτούμε ότι σε αυτή την κατηγορία υπάγονται και τα πρόσωπα που εκτέθηκαν μεν σε κίνδυνο αλλά πριν την απαγόρευση κυκλοφορίας στη χώρα μας και πριν την αυστηροποίηση των μέτρων παγκοσμίως καθόσον στον τότε χρόνο αγνοούσαν και τη σοβαρότητα της κατάστασης και τους κρατικούς περιορισμούς που επιβλήθηκαν. Επίσης όσα άτομα εκτέθηκαν σε φορείς μετάδοσης ασθένειας για μικρό χρονικό διάστημα π.χ δέκα λεπτών και από απόσταση και η πιθανολόγηση του κινδύνου είναι επίσης χαμηλή λόγω των συνθηκών. Αυτές οι κατηγορίες ατόμων λογικά πιστεύουν τόσο στη χαμηλή ή ανύπαρκτη έκταση του κινδύνου διασποράς της νόσου από τους ίδιους όσο και το αν συμπεριλαμβάνονται ή όχι στην κατηγορία των ατόμων για υποχρεωτική καραντίνα.

Πέραν της ποινικής μεταχείρισης της παραβίασης της υποχρεωτικής καραντίνας από τους υπόχρεους σε αυτή, με πράξη νομοθετικού περιεχομένου ψηφίστηκε πρόσφατα και παρεπόμενη χρηματική ποινή με πρόστιμα για τους παραβάτες και  ας ελπίσουμε η εξέλιξη αυτή να επιφέρει τη συμμόρφωση στους υπόχρεους προκειμένου να αποτραπεί περεταίρω διασπορά του ιού, καθόσον το συγκεκριμένο μέτρο είναι πιο άμεσα εκτελεστό και εφαρμόσιμο από ένα ποινικό δικαστήριο με τις συνέπειές του σε αυτή τη δύσκολη περίοδο.

Κατόπιν όλων των ανωτέρω,  λόγω της κατάστασης σε αυτή την πρωτόγνωρη συγκυρία δεν ξέρουμε τι τύχη θα έχουν όλες αυτές οι ποινικές διώξεις σε δεύτερο χρόνο και κατά πόσο θα εφαρμοστεί αυστηρά ή όχι σε όλες τις περιπτώσεις το 285 Π.Κ,  αλλά επιβάλλεται, ανεξάρτητα της ποινικής μεταχείρισης, η υπευθυνότητα όλων να τηρήσουν σε αυτή τη δύσκολη περίοδο τους νόμους του κράτους για την προστασία του κοινωνικού συνόλου από την επέλαση του ιού.

______________

O Ηρακλής Μουράβας είναι Δικηγόρος Μ.Δ.Ε Εμπορικού Δικαίου, Μ.Δ.Ε Αστικού Δικαίου