Ηλεκτρονικές δίκες και 'εικονικά' δικαστήρια: Η λύση για την αντιμετώπιση της αναστολής λειτουργίας των δικαστηρίων

του Αναστάσιου Τσανάκα, δικηγόρου*

H αναστολή της κανονικής λειτουργίας των δικαστηρίων ήταν ένα από τα πρώτα μέτρα που λήφθηκαν στις περισσότερες χώρες στο πλαίσιο πρόληψης της μετάδοσης του κορωνοϊού. Για προφανείς λόγους ωστόσο δεν μπορεί να υπάρξει καθολικός αποκλεισμός στην απονομή της δικαιοσύνης.

Η πλέον ενδεδειγμένη λύση στους περιορισμούς που επιβλήθηκαν, και που αναστέλλουν την προσβασιμότητα στη δικαιοσύνη,  είναι η ανάπτυξη και καθιέρωση της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης μέσω ηλεκτρονικών δικών (e-trials) και ‘εικονικών’ δικαστηρίων (virtual courtrooms).

Ήδη στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί μια δίκη μέσω του skype. Οι δικηγόροι υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε αυτός να είναι ένας πρότυπος τρόπος δίκης για να διασφαλιστεί ότι οι δικαστικές λειτουργίες θα συνεχιστούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού.

Για παράδειγμα σε μια περίπτωση, είχε ζητηθεί από αγγλικό Δικαστήριο να αποφανθεί σχετικά με το εάν είναι προς το συμφέρον ενός άνδρα 70 ετών, να διακοπεί η κλινικά υποβοηθούμενη διατροφή και ενυδάτωση του μέσω ενός ορού, λόγω εγκεφαλικού που υπέστη το 2016. Η κόρη του ασθενούς αλλά και ο προσωπικός του γιατρός, διαφωνούσαν με τη θεραπεία που ακολουθείτο. Η ιατρική ομάδα που επέβλεπε τον ασθενή προσέφυγε στο δικαστήριο προκειμένου να καθοριστεί η πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί.

Ο δικαστής αποφάσισε ότι η ακρόαση πρέπει να διεξαχθεί μέσω Skype για να μπορέσει η διαδικασία να προχωρήσει χωρίς να μπει σε κίνδυνο η υγεία οποιουδήποτε από τους συμμετέχοντες, μερικοί από τους οποίους βρίσκονται σε ευάλωτες ομάδες ή ζουν με άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς κατηγορίες.

Έτσι αποφασίσθηκε η ακρόαση να διεξαχθεί μέσω διαδικτύου, χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα  Skype, το οποίο επιτρέπει σε όλους να δουν και να ακούσουν όσους συμμετέχουν, επιτρέποντας επίσης και την καταγραφή της τηλεδιάσκεψης. Στην τριήμερη ακρόαση, που ακολούθησε συμμετείχαν ο δικαστής, οι δικηγόροι, 11 μάρτυρες, τρεις εμπειρογνώμονες και δύο δημοσιογράφοι.

Ο δικηγόρος που εκπροσωπούσε τον προσωπικό γιατρό του 70χρονου ασθενή, δήλωσε: «Ήταν πολύ αποτελεσματικό και επέτρεπε την πλήρη και δίκαιη συμμετοχή όλων των μερών, με τη χρήση ενός φορητού υπολογιστή από το σπίτι ή το γραφείο τους». Και συνέχισε: «Είναι ένα απαραίτητο βήμα – είναι σημαντικό για το κράτος δικαίου να διασφαλίσει ότι τα δικαστήρια θα συνεχίσουν να λειτουργούν κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης».

Επίσης, ο δικηγόρος που εκπροσωπεί την κλινική δήλωσε: «Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο για να συνεχίσει το σύστημα, να διατηρηθεί η δικαιοσύνη προσβάσιμη και να αντιμετωπισθεί το άγχος των διάδικων μερών που διαφορετικά θα έπρεπε να περιμένουν πολύ χρόνο για να γίνουν ακροάσεις στο δικαστήριο».

Περαιτέρω, ο δικαστής της υπόθεσης δήλωσε ότι τόσο τα αστικά όσο και τα οικογενειακά δικαστήρια θα μπορούσαν να διεξάγουν ακροάσεις μέσω τηλεφώνου και βίντεο, αναφέροντας ότι «οποιαδήποτε νομικά εμπόδια θα αντιμετωπιστούν».

Η λύση μιας ηλεκτρονικής δίκης, φαίνεται να αντιμετωπίζεται θετικά και να κερδίζει ολοένα έδαφος.  Σε μια άλλη περίπτωση, σε μια δίκη εμπορικού δικαίου, με πολλούς διαδίκους που αφορούσε αντικείμενο πάνω από 500 εκατομμύρια δολάρια, εξετάστηκε το ενδεχόμενο να δικασθεί εξ ολοκλήρου στο διαδίκτυο και να μεταδοθεί σε ζωντανή ροή στο YouTube ως αποτέλεσμα του lockdown που προκάλεσε ο ιός.

Η πολυμερής δικαστική διαφορά είχε αρχικά προγραμματιστεί να διαρκέσει επτά ημέρες στο εμπορικό δικαστήριο του Λονδίνου και επρόκειτο να κληθούν πολλοί μάρτυρες και εμπειρογνώμονες από το εξωτερικό πριν από την επιβολή των ταξιδιωτικών περιορισμών λόγω της πανδημίας.

Η υπόθεση θα δικασθεί τώρα εξ αποστάσεως, με τρόπο που θα επιτρέψει στους δικηγόρους και τον δικαστή να εργαστούν από το σπίτι. Ο δικαστής απαντώντας στο επιχείρημα ότι πιθανότατα θα υπήρχαν ανυπέρβλητες υλικοτεχνικές και πρακτικές δυσκολίες, δήλωσε ότι το δικαστήριο πρέπει να υιοθετήσει μια «αισιόδοξη και όχι απαισιόδοξη στάση».

Αναγνωρίζοντας την πιθανότητα να προκύψουν τεχνικά ζητήματα, ανέφερε ότι πρέπει να οργανωθεί μια εξ αποστάσεως ακρόαση και ότι αυτοί οι κίνδυνοι πρέπει να αντιμετωπιστούν εάν και όταν προκύψουν.

Τα συμβαλλόμενα μέρη συμφώνησαν να δημιουργήσουν μια «εικονική αίθουσα δικαστηρίου» με τη μορφή τηλεδιάσκεψης στην οποία οι συμμετέχοντες να μπορούν να δουν και να ακούσουν ο ένας τον άλλον. Οργανώνονται επίσης «εικονικές σημειώσεις» και «εικονικές αίθουσες διάσκεψης» για να επιτραπεί σε γκρουπ νομικών και πελάτες να συζητούν για τη δίκη καθώς αυτή προχωράει. Η δίκη θα καταγραφεί και θα μεταδοθεί σε ζωντανή ροή, ενδεχομένως μέσω του YouTube, έτσι ώστε δημοσιογράφοι και μέλη του κοινού να μπορούν να παρακολουθούν τη διαδικασία.

Οι παραπάνω υποθέσεις καταδεικνύουν ότι η προσέγγιση υπέρ της «ηλεκτρονικής δίκης» φαίνεται να γίνεται ευρέως αποδεκτή, ειδικά όταν δεν μπορεί να υπάρξει σαφής εκτίμηση σχετικά με τη διάρκεια της αναστολής των δικαστικών πράξεων. Φυσικά, πολλά τεχνικά προβλήματα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν, αλλά οι προηγμένες τεχνολογικές εφαρμογές και η απαράμιλλη ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης υπαγορεύουν ότι κάθε αποτελεσματική εναλλακτική λύση πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. 

* O Αναστάσιος Τσανάκας είναι δικηγόρος στην Κύπρο, σε Σ.Διονυσίου &Συνεργάτες ΔΕΠΕ