Η Αστική Ευθύνη τουριστικών καταλυμάτων (ξενοδοχείων και ενοικιαζόμενων δωματίων) στην εποχή του Covid-19. Ένα αχαρτογράφητο νομικό ζήτημα προ των πυλών

Του Ηρακλή Δημ. Μουράβα, Δικηγόρου ΜΔΕ

Το καλοκαίρι είναι πλέον κοντά και σε συνδυασμό με τη φθίνουσα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο διασπορά του Κορωνοϊού και τη σταδιακή άρση των περιορισμών στην οικονομική και κοινωνική ζωή των κρατών, πλησιάζει η ώρα που τα τουριστικά καταλύματα θα έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν ξανά, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Όμως αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να λυθούν μια σειρά από ζητήματα που είναι πολύ πιθανό να προκύψουν κατά τη διάρκεια αυτού του καλοκαιριού. Το πρώτο ζήτημα που πρέπει να λυθεί για την προστασία της δημόσιας υγείας, είναι η δημιουργία ενός συγκεκριμένου και ορισμένου με σαφώς διατυπωμένο τρόπο υγειονομικού πρωτοκόλλου, που θα πρέπει να νομοθετηθεί όχι μόνο σε ελληνικό αλλά σε ευρωπαϊκό επίπεδο και που θα δίνει συγκεκριμένες οδηγίες σε όλα τα τουριστικά καταλύματα της ευρωπαϊκής επικράτειας ως προς τους κανόνες υγιεινής και τα μέτρα που θα πρέπει να τηρηθούν, ώστε στον τομέα της υγείας να διασφαλίζονται κάποια αξιοσέβαστα επίπεδα ασφαλείας τόσο για τους πελάτες των τουριστικών καταλυμάτων όσο και για το προσωπικό που εργάζεται σε αυτά. Και αυτό το πρωτόκολλο κατά τη γνώμη του γράφοντος θα πρέπει να διαφοροποιείται ανάλογα και με τη δυναμικότητα του καταλύματος.

Άλλες προϋποθέσεις λ.χ θα πρέπει να τηρούνται στα μεγάλα ξενοδοχεία που παρέχουν πρωινό και γεύμα, έχουν μεγάλη δυναμικότητα κλινών και μεγάλη έκταση κοινόχρηστων χώρων, υπηρεσίες πισίνας και spa και άλλης έκτασης οικονομικές δυνατότητες και άλλες προϋποθέσεις θα πρέπει να τηρούνται για τις μικρότερες οικογενειακές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται μόνο λίγα δωμάτια χωρίς περεταίρω υπηρεσίες. Γιατί σε κάθε περίπτωση ανάλογα με την έκταση των τουριστικών υπηρεσιών που προσφέρονται, υπάρχουν κατά περίπτωση μεγαλύτεροι ή μικρότεροι κίνδυνοι.

Ωστόσο και τα κοινά υγειονομικά πρωτόκολλα για όλα τα τουριστικά καταλύματα εντός Ε.Ε δεν αρκούν προκειμένου να λυθούν όλα τα προβλήματα στα ξενοδοχεία που πιθανό να ανακύψουν το ερχόμενο καλοκαίρι. Ένα σημαντικό ζήτημα για το οποίο θα πρέπει να υπάρχει ένα σαφές και ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο, είναι αυτό της Αστικής Ευθύνης των τουριστικών καταλυμάτων στην εποχή του Covid-19.

Η αστική αδικοπρακτική ευθύνη σε όλους τους τομείς της οικονομικής ζωής στο υπάρχον νομικό πλαίσιο, απορρέει από τις διατάξεις του αστικού κώδικα για τις αδικοπραξίες. Συγκεκριμένα στο άρθρο 914 Α.Κ , όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει. Επίσης στις πιο εξειδικευμένες διατάξεις περί αδικοπραξιών 929 και 932 Α.Κ σε περίπτωση βλάβης του σώματος ή της υγείας υπάρχει υποχρέωση αποζημίωσης από τον υπαίτιο για την περιουσιακή ζημία αλλά και για την ηθική βλάβη που επέρχεται σε φυσικό πρόσωπο από παράνομη και υπαίτια ζημία αν αποδειχθεί αιτιώδης συνάφεια με τη βλαπτική συμπεριφορά του υπαιτίου και ιδίως αν προκληθεί θάνατος υπάρχει υποχρέωση αποζημίωσης για ψυχική οδύνη.

Βάσει των ανωτέρω διατάξεων σε συνδυασμό και με τη διάταξη του άρθρου 922 Α.Κ για την ευθύνη του προστήσαντος δηλαδή την αδικοπρακτική ευθύνη υπαλλήλου ξενοδοχειακής μονάδας αν αποδειχθεί ότι προκλήθηκε ζημία , ασκήθηκαν στο παρελθόν πολλές αξιώσεις αποζημίωσης από αδικοπραξία τόσο στους ιδιοκτήτες ξενοδοχειακών μονάδων προσωπικά όσο και στα ξενοδοχεία σαν νομικά πρόσωπα όταν πρόκειται για εταιρία. Παραδείγματα τέτοιων αγωγικών αξιώσεων αποζημίωσης κατά των τουριστικών καταλυμάτων έχουμε πολλά. Κατά καιρούς ασκήθηκαν αγωγές αποζημίωσης για τραυματισμούς ακόμη και θανάτους για λάθη και παραλείψεις υπευθύνων σε πισίνες ξενοδοχείων, αγωγές για δηλητηριάσεις πελατών σε κάποια ξενοδοχεία που παρείχαν υπηρεσίες εστίασης και αποδείχτηκε ότι ευθύνονταν για αυτές , αγωγές για απώλειες προσωπικών αντικειμένων από τα δωμάτια ή χρηματικών ποσών που χάθηκαν κατά την παραμονή σε κάποιο τουριστικό κατάλυμα πιθανόν από κλοπή ή βαριά αμέλεια των ατόμων που επιμελούνται τον καθαρισμό των δωματίων. Σε όλες αυτές τις αγωγές, αν αποδείχτηκε με τα κατάλληλα αποδεικτικά μέσα στο δικαστήριο αιτιώδης σύνδεσμος με λάθη και παραλείψεις των αρμοδίων υπευθύνων ή των υπαλλήλων τους τα φυσικά πρόσωπα-πελάτες- δικαιώθηκαν στα δικαστήρια και αποζημιώθηκαν.

Στις παραπάνω περιπτώσεις τα κριτήρια και οι αποδείξεις είναι πιο σαφείς σε ό,τι αφορά την ευθύνη των ξενοδοχείων για το ζημιογόνο γεγονός. Στην αστική ευθύνη όμως των ιδιοκτητών τουριστικών καταλυμάτων για αποζημίωση σε φυσικά πρόσωπα, αν μολυνθούν άτομα από την ασθένεια του Covid-19 το διάστημα της παραμονής τους σε κάποιο κατάλυμα ή της εργασίας τους σε αυτό, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Τα ξενοδοχεία είναι χώροι διαμονής, αναψυχής και ψυχαγωγίας και ο σκοπός τους διαχρονικά είναι αυτός, να παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες στους πελάτες τους. Δεν είναι ούτε νοσοκομεία  για να έχουν τον απαραίτητο εξοπλισμό και να λαμβάνουν εξειδικευμένα μέτρα για να προβλέψουν το οτιδήποτε ούτε δημόσιες υπηρεσίες ή φυλακές για να εκτελούνται και αστυνομικά μέτρα επιβολής τάξης. Επομένως θα ήταν λάθος προσέγγιση τα ξενοδοχεία να αναλάβουν ευθύνες μεγαλύτερες από αυτές που τους αναλογούν για το σκοπό για τον οποίο λειτουργούν και να αναλάβουν κόστος δυσανάλογο ως προς το σκοπό τους για υποδομές που ποτέ δεν είχαν υποχρέωση να διαθέτουν. Αν κάποιος νοσήσει από Κορωνοϊό κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του σ’ έναν συγκεκριμένο προορισμό δεν είναι σίγουρο εξ’ άλλου αν νόσησε με ευθύνη του συγκεκριμένου ξενοδοχείου που διέμεινε ή σε κάποια άλλη δραστηριότητα π.χ σε κατάστημα εστίασης, bar , παραλία ακόμη και σε μεταφορικό μέσο που μετέβη στο συγκεκριμένο τουριστικό θέρετρο. Επομένως επειδή η αποδεικτική διαδικασία είναι δυσχερής θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα ανάλογο νομικό πλαίσιο προκειμένου και τα τουριστικά καταλύματα ιδίως στην Ελλάδα να έχουν ένα κίνητρο να λειτουργήσουν και να μην είναι τόσο θολό το τοπίο ως προς την αστική ευθύνη των ξενοδοχείων για κρούσμα Covid-19 κατά τη διάρκεια παραμονής κάποιου τουρίστα στο συγκεκριμένο προορισμό.

Κατά τη γνώμη του γράφοντος η αστική ευθύνη των ιδιοκτητών τουριστικών καταλυμάτων ως φυσικά πρόσωπα αλλά και των ξενοδοχείων ως επιχειρήσεις (νομικά πρόσωπα) για ενδεχόμενο κρούσμα COVID-19 ,θα πρέπει να περιορίζεται αυστηρά και μόνο στη διαπίστωση ότι τηρήθηκε το υγειονομικό πρωτόκολλο που θα θεσπιστεί. Αν η διοίκηση του ξενοδοχείου αποδείξει τόσο στις αρχές όσο στο δικαστήριο σε ενδεχόμενη αντίκρουση αγωγής από πελάτη του που νόσησε από τον COVID-19 πως τήρησε ό,τι προβλέπει το υγειονομικό πρωτόκολλο που θα θεσπιστεί και έλαβε τα απαραίτητα μέτρα που θα ορίζονται,  θα πρέπει να απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη αστική,  διοικητική και ποινική. Δηλαδή, αν υποθέσουμε ότι το πρωτόκολλο που θα θεσπιστεί προβλέπει χρήση μασκών στο προσωπικό, γάντια και συγκεκριμένες αποστάσεις μεταξύ τραπεζιών στους δημόσιους χώρους καθώς και συγκεκριμένο τρόπο καθαρισμού των δωματίων, των πισίνων σε όσα καταλύματα διαθέτουν και ύπαρξη αντισηπτικών τόσο στα δωμάτια όσο και στην υποδοχή και στις άλλες εγκαταστάσεις, αμέσως ο υπεύθυνος θα πρέπει να απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη αστική αποζημίωσης, ποινική και διοικητική , έναντι σε αξιώσεις για κρούσματα τα οποία εμφανίστηκαν στο συγκεκριμένο ξενοδοχείο. Αν προβλέπεται ιδίως για τα μεγάλα ξενοδοχεία και υποχρεωτική θερμομέτρηση το πολύ μέχρι την διαπίστωση ότι όντως έγινε κατά την άφιξη των πελατών μπορεί να επεκταθεί η ευθύνη των ξενοδόχων.

Κανένα άλλο γεγονός τυχαίο όπως η μη λήψη από τους πελάτες των αναγκαίων μέτρων απόστασης σε μη κοινόχρηστους χώρους του ξενοδοχείου, η ανευθυνότητά των πελατών ως προς την υγιεινή , η έκθεση των πελατών σε άλλους χώρους εκτός ξενοδοχείου ή ο συνωστισμός τους σε δωμάτια παρά τις συστάσεις δεν μπορεί να επεκτείνει την ευθύνη των ξενοδόχων για αποζημίωση αν εμφανιστεί περιστατικό covid-19 σε πελάτη ξενοδοχείου. Επίσης τα ξενοδοχεία με τα τώρα νομικά δεδομένα δεν έχουν καμία υποχρέωση να πραγματοποιούν διαγνωστικά tests για να διαπιστώσουν αν είναι φορείς οι πελάτες τους καθώς δεν έχουν τέτοια υποδομή, ούτε είναι αυτός ο σκοπός τους. Ούτε έχουν υποχρέωση να ρωτούν με ποια πτήση ταξίδεψαν και αν σε αυτή την πτήση υπήρχε κρούσμα ή σε ποιόν προορισμό βρίσκονταν πριν και αν το παραλείψουν να διωχθούν για αμέλεια. Τέτοιες λογικές είναι αντίθετες με το σκοπό τον οποίο επιτελούν και αντίθετες με τον σκοπό του τουρισμού και των διακοπών.

Γι’ αυτό και θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ξεκάθαρα το νομικό πλαίσιο της αστικής ευθύνης των ξενοδοχείων στην εποχή του covid-19 και κατά τη γνώμη του γράφοντος να περιοριστεί αυστηρά και μόνο στη διαπίστωση ότι τηρήθηκε το υγειονομικό πρωτόκολλο και οι κανόνες που αυτό θα θέτει. Οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και τα φυσικά πρόσωπα που διοικούν αυτές να ευθύνονται σε αποζημίωση πελατών που νόσησαν από covid-19 μόνο αν αποδειχθεί ότι δεν τήρησαν το προβλεπόμενο υγειονομικό πρωτόκολλο από δόλο ή βαριά αμέλεια και να διώκονται. Για ελαφρά αμέλεια θα πρέπει να απαλλάσσονται της ευθύνης τους για αποζημίωση διότι θα είναι αντικίνητρο υπό το φόβο μιας άτυχης δυσαπόδεικτης συγκυρίας να λειτουργήσει απρόσκοπτα και να είναι βιώσιμος ο ξενοδοχειακός κλάδος και θα ήταν αντικίνητρο και για ασφαλιστικές εταιρίες να αναλάβουν έναν τέτοιον κίνδυνο συμβατικά με τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις.   Για κανένα άλλο γεγονός τυχαίο ή που απαιτεί εξειδικευμένη υποδομή και γνώσεις δεν θα πρέπει οι ιδιοκτήτες τουριστικών καταλυμάτων να ευθύνονται σε αποζημίωση για περιστατικά covid-19 που πιθανό να προκύψουν ούτε να διώκονται διοικητικά με επιβολή προστίμων αναίτιων και δυσανάλογων με την ευθύνη τους.

 Ας ελπίσουμε σύντομα πέραν από τα υγειονομικά πρωτόκολλα για τις τουριστικές επιχειρήσεις εν γένει και ιδίως για τα τουριστικά καταλύματα που αναμένεται να θεσμοθετηθούν, να έχουμε και ένα σαφές νομικό πλαίσιο για την αστική ευθύνη ξενοδοχειακών επιχειρήσεων σε ό,τι αφορά την ευθύνη για μόλυνση από Covid-19 σε πελάτες ή προσωπικό τους, ώστε να λύσει τα χέρια σε έναν βασικό κλάδο της ελληνικής οικονομίας, πρωτίστως για να μεριμνήσει για την ασφάλεια των πελατών και του προσωπικού με συγκεκριμένο σχέδιο αλλά και να εξαλειφθεί το θολό τοπίο ως προς την αστική ευθύνη των εν λόγω επιχειρήσεων, σε περίπτωση εμφάνισης κρουσμάτων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ένα νομικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει από κοινού τόσο τα συμφέροντα του ξενοδοχειακού κλάδου όσο και τα συμφέροντα των πελατών με τρόπο σαφή και ξεκάθαρο, ώστε ο καθένας να γνωρίζει από πριν τόσο τα δικαιώματά του, όσο και τις υποχρεώσεις του και με αίσθημα ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, να προσπαθήσει να μειώσει τον κίνδυνο.

*Ο Ηρακλής Δημ Μουράβας είναι Δικηγόρος Βόλου, Μ.Δ.Ε Εμπορικού Δικαίου, Μ.Δ.Ε Αστικού Δικαίου