Η τύχη επωνυμίας προσωπικής εταιρίας (Ο.Ε και Ε.Ε) που φέρει το όνομα αποβιώσαντος εταίρου - Η έλλειψη ενεργητικής νομιμοποίησης προσωπικής εταιρίας να εγείρει αγωγή αποζημίωσης από αδικοπραξία για σωματική βλάβη ή θάνατο εταίρου της

Του Ηρακλή Μουράβα, Δικηγόρου

Στο παρόν άρθρο θα γίνει λόγος για δύο ειδικότερα νομικά ζητήματα εμπορικού και αστικού δικαίου. Πιο συγκεκριμένα αρχικά θα γίνει λόγος για ένα ειδικό θέμα κληρονομικής διαδοχής προσωπικών εταιριών που αφορά την τύχη της επωνυμίας προσωπικής εταιρίας που φέρει το όνομα αποβιώσαντος εταίρου και στη συνέχεια για ένα ειδικότερο χρήσιμο νομολογιακό ζήτημα πολιτικής δικονομίας που αφορά το απαράδεκτο της άσκησης αγωγής αποζημίωσης από αδικοπραξία από προσωπική εταιρία (Ο.Ε και Ε.Ε) (άρθρα 914,929,932 Αστικού Κώδικα) κατά υπαιτίου σωματικής βλάβης ή θανάτου εταίρου.

Αυτά τα δύο ζητήματα που θα αναπτύξουμε στο παρόν άρθρο έχουν μεταξύ τους νομική αυτοτέλεια και δεν σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους, ωστόσο λόγω του ότι και τα δύο αποτελούν πρακτικά νομικά θέματα του δικαίου των προσωπικών εταιριών και του Αστικού Δικαίου και έχουν κοινό παρονομαστή το ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος νόμος που να ορίζει την τύχη τους αλλά με αναλογική εφαρμογή και ερμηνεία διαφορετικών διατάξεων καθώς και με την ήδη υπάρχουσα νομολογία μπορούν να δοθούν απαντήσεις και να καμφθεί το υφιστάμενο νομοθετικό κενό.

Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 259 του Ν.4072/2012 και συγκεκριμένα  στη δεύτερη παράγραφό του ο θάνατος εταίρου προσωπικής εταιρίας (Ο.Ε και Ε.Ε) δεν επιφέρει αυτομάτως τη λύση της εκτός και αν προβλέπεται ρητά στο καταστατικό. Επομένως οι κληρονόμοι του αποβιώσαντος εταίρου έχουν το δικαίωμα να συνεχίσουν τις δραστηριότητες της ήδη υπάρχουσας προσωπικής εταιρίας.

Αν το όνομα του αποβιώσαντος εταίρου βρίσκεται στην επωνυμία της προσωπικής εταιρίας – ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης – για να συνεχίσει να υφίσταται μετά το θάνατο του εταίρου απαιτείται συναίνεση όλων των κληρονόμων του. Αυτή η συναίνεση απαιτείται είτε η εταιρία συνεχίσει να λειτουργεί με εταίρο κάποιον ή όλους τους κληρονόμους του αποθανόντος είτε όχι. Αν ο νομοθέτης επιθυμούσε διάκριση θα την έκανε αλλά απ’ τη στιγμή που δεν γίνεται ακολουθείται το γράμμα του άρθρου 2παρ.2νδ 28-4-1923 «Περί μεταρρυθμίσεως διατάξεων περί εταιριών», που ελλείψει νεότερης νομοθετικής διάταξης στο συγκεκριμένο ζήτημα εφαρμόζεται το παλαιό νομοθετικό διάταγμα. Η συναίνεση των κληρονόμων αποτελεί εκδήλωση του δικαιώματος προστασίας του ονόματος του αποθανόντος και  την αξίωση για προστασία έχουν όλοι οι κληρονόμοι και όχι μόνο αυτοί που καθίστανται εταίροι.

Η συναίνεση μπορεί να είναι και άτυπη καθώς και να εκδηλώνεται ως ανοχή στη χρήση του ονόματος του αποθανόντος  εταίρου για εύλογο χρονικό διάστημα μετά την επαγωγή της κληρονομιάς. Συναίνεση δεν απαιτείται αν ο θανών όσο ζούσε επέτρεψε τη διατήρηση του ονόματός του στην εταιρική επωνυμία μετά το θάνατό του. Η συναίνεση συνήθως δίδεται με διάταξη στο καταστατικό της εταιρίας αλλά δεν αποκλείεται και άτυπα.

Οι προσωπικές εταιρίες δεν έχουν αξίωση ως νομικά πρόσωπα έναντι των κληρονόμων του αποθανόντος εταίρου να διατηρηθεί τ’ όνομά του στην επωνυμία. Αυτό γιατί η χρήση του ονόματος ενός τουλάχιστον ομόρρυθμου εταίρου είναι υποχρεωτική και δε στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση του εταίρου. Και είναι εύλογο οι κληρονόμοι να διατυπώσουν τη συναίνεσή τους.

Όμως η διατήρηση της επωνυμίας του αποθανόντος δημιουργεί κίνδυνο για τους τρίτους γιατί η πιστή εφαρμογή του παραπάνω νομοθετικού διατάγματος είναι αντίθετη στις αρχές της προστασίας των καλόπιστων τρίτων, του φαινομένου δικαίου και της αλήθειας. Οι τρίτοι συναλλασσόμενοι αν διατηρείται το όνομα του αποθανόντος εταίρου στην επωνυμία συναλλάσσονται με την εταιρία αποβλέποντας στην προσωπική φερεγγυότητα και ικανότητα του αποθανόντος εταίρου. Κάτι τέτοιο με τη μεταβολή απ’ το θάνατο δεν θα υφίσταται. Γι’ αυτό το ορθότερο θα ήταν contra legem  η συνέχιση της επωνυμίας μετά το θάνατο του εταίρου να γίνεται με την προσθήκη διακριτικού δηλωτικού της μεταβολής στα πρόσωπα των εταίρων. (Λ.χ Υιοί, Κληρονόμοι Χ ή οποιοδήποτε διακριτικό στην επωνυμία δεν προκαλεί σύγχυση και είναι ξεκάθαρο στις συναλλαγές ότι πρόκειται για εταιρία που λειτουργεί από τους κληρονόμους και τους εναπομείναντες εταίρους του αποβιώσαντος που φέρει το όνομά του συμπεριλαμβανομένου του μορφώματος της αλλαγής του μικρού ονόματος του εταίρου ή του αρχικού γράμματος του μικρού ονόματος που να δηλώνει το μικρό όνομα κληρονόμου εταίρου με διατήρηση του επωνύμου αν το επώνυμο αποτελεί επωνυμία της εταιρίας).

Η μεταβολή αυτή, όσο μικρή έκταση και να έχει το ορθό είναι να καταχωρηθεί τόσο στο Γ.Ε.Μ.Η μέσω του κατά τόπο αρμοδίου Εμπορικού Επιμελητηρίου όσο και στην Εφορία για την ασφάλεια των συναλλαγών.

Σε ό,τι αφορά το δεύτερο σκέλος του παρόντος άρθρου η προσωπική εταιρία (Ο.Ε, Ε.Ε) ως νομικό πρόσωπο δε νομιμοποιείται ν’ ασκήσει την αγωγή του 914, 932 ΑΚ αν ο θάνατος του ομόρρυθμου εταίρου προήλθε από αδικοπραξία. Την αγωγή κατά του υπαιτίου (π.χ. για αυτοκινητιστικό δυστύχημα ή παράστασης υποστήριξης της κατηγορίας για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως και κατ’ επέκταση άσκηση κατά του υπαιτίου αυτής για αποζημίωση λόγω ψυχικής οδύνης) νομιμοποιούνται να την ασκήσουν μόνο οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου. Τη συγκεκριμένη απάντηση στο νομικό αυτό ζήτημα τη δίνει η νομολογία με μια σειρά αποφάσεων που εκτίθενται στη συνέχεια:

Ειδικότερα σύμφωνα με την απόφαση Α.Π 1504/2000 , ομόρρυθμη εταιρία δεν νομιμοποιείται ενεργητικά να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης κατά του υπαιτίου αδικοπραξίας που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο ομόρρυθμου εταίρου της καθόσον, σύμφωνα με το αιτιολογικό της απόφασης, την εν λόγω αγωγή δύνανται να ασκήσουν μόνο οι άμεσα ζημιωθέντες συγγενείς κληρονόμοι του αποθανόντος. Η εταιρία ως έμμεσα ζημιωθείσα δεν νομιμοποιείται προς αυτή την κατεύθυνση.

Στο ίδιο πνεύμα και η πιο πρόσφατη απόφαση Α.Π 2172/2013 στην οποία η ζημία από την αδικοπραξία υφίσταται στη μόνιμη αναπηρία εταίρου προσωπικής εταιρίας και η εταιρία δεν έχει καμία αξίωση κατά του υπαιτίου της ζημίας να αξιώσει αγωγή αποζημίωσης με βάση τα άρθρα 914 Α.Κ και 929,930. Δικαιούχοι να ασκήσουν αγωγή αποζημίωσης και να λάβουν αυτή , πέραν από τον ίδιο το ζημιωθέντα είναι οι συγγενείς του εταίρου που ζημιώθηκε καθώς και πιθανό άλλα πρόσωπα που τελούν σε σχέση άμεσης και αναπόδραστης φυσικής εξάρτησης με το πρόσωπο που ζημιώθηκε όχι όμως η εταιρία καθόσον η αδυναμία του σώματος ή της υγείας του εταίρου που ζημιώθηκε μόνο έμμεσα βλάπτει την εταιρία  καθόσον οι εργασίες της μπορούν να υφίστανται τόσο μέσω άλλων προσώπων όσο και με άλλους τρόπους.

Στο ίδιο πνεύμα και οι Εφετειακές αποφάσεις: ΕφΘεσσ 1315/2001, ΕφΘεσσ 1/2000, Εφ Αθ. 8281/2005, όλες οι ανωτέρω με παρόμοια πραγματικά περιστατικά και αιτιολογικό στηριζόμενο στις διατάξεις 928, 929 Α.Κ για τους δικαιούχους της αποζημίωσης από το νόμο σε καμία απόφαση δεν νομιμοποιείται προσωπική εταιρία να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης κατά υπαιτίου αδικοπραξίας για σωματική βλάβη, αναπηρία και θάνατο εταίρου.

*Ο Ηρακλής Μουράβας είναι Δικηγόρος Βόλου, Μ.Δ.Ε Εμπορικού Δικαίου, Μ.Δ.Ε Αστικού Δικαίου