Εκπαίδευση και επιμόρφωση στην ελληνική και ευρωπαϊκή δημόσια διοίκηση

της Γεωργίας Τσάκνη, δρος Νομικής ΔΠΘ

1.Ορισμοί εκπαίδευσης και επιμόρφωσης

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η εκπαίδευση και η επιμόρφωση αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικά εφόδια για το κοινωνικό σύνολο και την εν γένει διαμόρφωση τόσο της προσωπικής, όσο και της κοινωνικής και επαγγελματικής του ζωής.

Στο εν λόγω άρθρο, γίνεται προσπάθεια παρουσίασης της εκπαίδευσης και επιμόρφωσης στο ανθρώπινο δυναμικό που στελεχώνει τη δημόσια διοίκηση τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, επιχειρείται καταγραφή των διαφορών στην παρεχόμενη εκπαίδευση των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Δ. Τσιριγώτη «εκπαίδευση είναι θεσμοθετημένη μορφή παιδείας που παρέχει η πολιτεία στους πολίτες άμεσα, ως κράτος, ή έμμεσα, με ιδιωτικούς φορείς. Προσανατολίζει επαγγελματικά και κοινωνικοποιεί το άτομο, ενώ αποτελεί τον σημαντικότερο φορέα παιδείας, καθώς παρέχει επιλεγμένη και ιεραρχημένη γνώση σε καθορισμένο χρόνο, διαθέτει ειδικευμένο προσωπικό και στηρίζεται σε αποτελεσματικές μεθόδους διαπαιδαγώγησης»[1].

Η έννοια της επιμόρφωσης αναφέρεται στη σχεδιασμένη διαδικασία εφαρμογής ειδικών προγραμμάτων με σκοπό τη βελτίωση, την ανάπτυξη και την αναβάθμιση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των εργαζομένων κατά τη διάρκεια της θητείας τους[2]. Η έννοια της «κατάρτισης» αναφέρεται σε τεχνικά ή εισαγωγικά εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται συνήθως σε χαμηλόβαθμους ή καινούριους υπαλλήλους, ενώ η «επιμόρφωση» σχετίζεται με προγράμματα που απευθύνονται σε προσωπικό της μέσης ή ανώτερης βαθμίδας, ικανοποιητικού συνήθως μορφωτικού επιπέδου και δυνατότητας επαγγελματικής εξέλιξης[3].

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει ευρείες συζητήσεις σχετικά με την «συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση». Πρόκειται για έννοια που σχετίζεται με την εκπαίδευση και την κατάρτιση, αποβλέποντας στη συντήρηση, την ανανέωση, την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό των επαγγελματικών γνώσεων και δεξιοτήτων. Συνήθως, η συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση οργανώνεται και παρέχεται από τον εργοδότη με συστηματικό ή μη τρόπο, εντός ή εκτός του χώρου εργασίας και καμιά φορά και με εκπαιδευτικά ταξίδια στο εξωτερικό. Επίσης, μπορεί να επιτελείται και με πρωτοβουλία του εργαζόμενου με τη συμμετοχή του σε επαγγελματικά συνέδρια, σε ειδικά επιμορφωτικά σεμινάρια και άλλα προγράμματα ταχύρρυθμης επιμόρφωσης. Η συνεχιζόμενη κατάρτιση βοηθάει τα άτομα να βελτιώσουν τις γνώσεις τους, να αποκτήσουν νέες γνώσεις για ενδεχόμενη αλλαγή σταδιοδρομίας ή επανεπαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και να συνεχίσουν την προσωπική ή επαγγελματική τους ανάπτυξη[4].

2.Εκπαίδευση και επιμόρφωση στην ελληνική δημόσια διοίκηση

Ένα από τα χαρακτηριστικά για τα οποία έχει κατηγορηθεί η ελληνική δημόσια διοίκηση αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού της. Είναι γεγονός πως πολλές υπηρεσίες απαρτίζονται από ανθρώπινο δυναμικό με ελλιπείς γνώσεις και δεξιότητες, γεγονός που αντανακλάται στην απόδοση και τη δυσλειτουργία τους αναφορικά με επικείμενες αλλαγές και εξελίξεις. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλές υπηρεσίες στο δημόσιο τομέα με υπαλλήλους με εξαιρετικά υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, γεγονός που αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα τόσο για την αύξηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και την εξάλειψη των δύσκαμπτων γραφειοκρατικών δημόσιων δομών, όσο και για τη σωστή και εύκολη προσαρμογή των υπαλλήλων σε νέα δεδομένα και έννοιες (όπως το νέο δημόσιο μάνατζμεντ, η διοίκηση ολικής ποιότητας κ.ά).

 Παρόλα αυτά, δεν είναι λίγες οι υπηρεσίες που δεν αξιοποιούν σωστά το ανθρώπινο δυναμικό τους και δε λαμβάνει χώρα σωστή «εκμετάλλευση» των προσόντων και των γνώσεών τους. Υπάρχουν άνθρωποι με συγκεκριμένα τυπικά προσόντα που δεν εργάζονται σε θέσεις που τους επιτρέπουν να τα αξιοποιήσουν, ενώ νευραλγικά πόστα που απαιτούν υψηλού επιπέδου εκπαίδευση και κατάρτιση απαρτίζονται από μη εξειδικευμένο προσωπικό. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως η επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων καθίσταται  ορισμένες φορές προβληματική και ανεπαρκής, γεγονός που δημιουργεί εντάσεις και προβλήματα στην αποτελεσματική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης.

Σύμφωνα με τον ΥΚ, «η υπηρεσιακή εκπαίδευση είναι δικαίωμα του υπαλλήλου[5]». Επίσης, «η υπηρεσία είναι υποχρεωμένη να μεριμνά για την επιμόρφωση των υπαλλήλων της σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους ανεξάρτητα από την κατηγορία, τον κλάδο, την ειδικότητα και τον βαθμό τους. Η επιμόρφωση μπορεί να είναι γενική ή να έχει τη μορφή εξειδίκευσης σε αντικείμενα της υπηρεσίας του υπαλλήλου. Η συμμετοχή του υπαλλήλου σε προγράμματα επιμόρφωσης μπορεί να ορίζεται και ως υποχρεωτική[6]».

Υπάρχουν διάφοροι υπεύθυνοι για την επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων φορείς. Ο καθ’ύλην αρμόδιος φορέας είναι το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης (ΙΝ.ΕΠ) του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ).

Το ΙΝΕΠ είναι αρμόδιο για την εισαγωγική εκπαίδευση των νεοπροσληφθέντων δημοσίων υπαλλήλων και παρέχει προγράμματα και δράσεις που αφορούν το ακόλουθο φάσμα τομέων:

•  Δημόσια Διοίκηση και Διακυβέρνηση
•  Οικονομία και Δημόσια Πολιτική
• Ανθρώπινα Δικαιώματα και Κοινωνική Πολιτική
• Βιώσιμη Ανάπτυξη
• Πληροφορική και Ψηφιακές Υπηρεσίες
• Πολιτιστική και Τουριστική Ανάπτυξη

Τα προγράμματα επιμόρφωσης που σχεδιάζει και υλοποιεί το ΙΝΕΠ είναι πιστοποιημένα και αποσκοπούν στην αποτελεσματική υλοποίηση των δημοσίων πολιτικών για τη διοικητική μεταρρύθμιση και την αποκέντρωση, την αποτελεσματικότητα και τη διαφάνεια, τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, την υγεία, την κοινωνική πολιτική και την κοινωνική αλληλεγγύη[7].

Επίσης, υπάρχουν δημόσιοι φορείς, όπως ελληνικά πανεπιστήμια που ασχολούνται με την επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων. Για παράδειγμα, το ΕΚΠΑ έχει δημιουργήσει επιμορφωτικά σεμινάρια για  τα στελέχη του δημόσιου τομέα, με σκοπό την αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Αξίζει να επισημανθεί πως τα σεμινάρια επιμόρφωσης είναι μοριοδοτούμενα στις αξιολογήσεις των δημοσίων υπαλλήλων.

Εκτός από τα προαναφερθέντα, αξίζει να γίνει αναφορά στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΣΔΔΑ). Πρόκειται για την πλέον αρμόδια παραγωγική σχολή του δημοσίου, στην οποία οι αποφοιτήσαντες διορίζονται στο δημόσιο, ενώ οι σπουδαστές λογίζονται ως δόκιμοι δημόσιοι υπάλληλοι. Στις εξετάσεις της εν λόγω σχολής, έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν και υπηρετούντες δημόσιοι υπάλληλοι και να λάβουν εξειδικευμένες γνώσεις όταν αποφοιτήσουν.

3.Επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων στην Ευρώπη

Στο Βέλγιο ο αρμόδιος φορέας για την επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων είναι το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Επιμόρφωσης, ενώ τα παρεχόμενα προγράμματα επιμόρφωσης σχετίζονται με το πρόγραμμα διοικητικού εκσυγχρονισμού της χώρας[8]. Στη Γαλλία[9], η Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Διοίκησης και Δημοσίου Μάνατζμεντ είναι υπεύθυνη για την επιμόρφωση των στελεχών της δημόσιας διοίκησης, ενώ καθοριστικός είναι και ο ρόλος των συνδικάτων, τα οποία συμμετέχουν στη διαδικασία ανίχνευσης εκπαιδευτικών αναγκών με το Υπουργείο Δημόσιας Διοίκησης. Στη Γερμανία[10], μία υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών, η Ομοσπονδιακή Ακαδημία Δημόσιας Διοίκησης είναι αρμόδια για την επιμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού του δημόσιου τομέα και συμμετέχει ενεργά για την ανίχνευση των εκπαιδευτικών αναγκών, μέσω ερωτηματολογίων και επικοινωνίας με τους αρμόδιους φορείς σε κεντρικό επίπεδο. Στη Δανία[11], τόσο η Δανική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, όσο και το Κέντρο Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι υπεύθυνοι φορείς για την εκπαίδευση του προσωπικού του δημόσιου τομέα. Στην εν λόγω χώρα, η κεντρική υπηρεσία προσωπικού του Υπουργείου Οικονομικών και η ένωση φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης καταρτίζουν τον στρατηγικό σχεδιασμό για την εκπαίδευση. Στην Ισπανία[12], το Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης (ΙΝΑP) είναι υπεύθυνο για την παροχή εκπαιδευτικών και επιμορφωτικών προγραμμάτων, ενώ υπάρχουν και άλλοι φορείς, όπως το Ινστιτούτο Φορολογικών Σπουδών, η Διπλωματική Ακαδημία και Σχολή του Υπουργείου Δικαιοσύνης που παρέχουν εξειδικευμένη εκπαίδευση στα στελέχη που απασχολούνται στα εν λόγω αντικείμενα. Στην Ιταλία[13] το Υπουργείο Δημόσιας Διοίκησης σε συνεργασία με το Γραφείο Εκπαίδευσης Προσωπικού διαχειρίζονται τις εκπαιδευτικές ανάγκες των υπαλλήλων, ενώ το Υπουργείο Οικονομικών στηρίζει τη χρηματοδότηση της επιμόρφωσης των στελεχών του δημόσιου τομέα. Επίσης, η Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης (Scuola Superiore della Pubblica Amministrazione) και το Κέντρο Εκπαίδευσης και Μελετών έχουν βαρύνοντα ρόλο αναφορικά με την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των υπαλλήλων, καθώς επίσης πανεπιστήμια και ιδιωτικοί φορείς παρέχουν σημαντική εκπαίδευση. Τέλος, στη Μεγάλη Βρετανία βασικός φορέας επιμόρφωσης και εκπαίδευσης των υπαλλήλων της δημόσιας διοίκησης είναι  το Κολλέγιο της Δημόσιας Υπηρεσίας (CSC)[14].

Ο σημαντικότερος και πλέον διαδεδομένος φορέας που ασχολείται με θέματα εκπαίδευσης και επιμόρφωσης του ανθρώπινου δυναμικού της δημόσιας διοίκησης είναι η ΕΝΑ (Ecole Nationale d’ Administration) με έδρα στο Στρασβούργο[15]. Η ΕΝΑ έχει ως κύριο αντικείμενο την προεισαγωγική εκπαίδευση, αλλά ασχολείται και με την επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων και αποτέλεσε πρότυπο και πηγή έμπνευσης[16] για τη δική μας Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΣΔΔΑ).

 4.Συμπέρασμα

Προς επίρρωση των παραπάνω, γίνεται κατανοητό πως η εκπαίδευση και η επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων είναι πολύ σημαντικές τόσο για την εύρυθμη λειτουργία των οργανισμών, όσο και για τη στοχοθεσία και την αποτελεσματικότητα του κάθε φορέα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η επιμόρφωση στη δημόσια διοίκηση κατέχει πρωτεύοντα ρόλο, ιδιαίτερα για χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία.

Στη χώρα μας, το ΕΚΔΔΑ αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή εκπαίδευσης και κατάρτισης των στελεχών της δημόσιας διοίκησης. Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα στελέχη ενδιαφέρονται για την επιμόρφωσή τους, καθώς επίσης και για τη βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσής τους (πχ όλο και περισσότεροι δημόσιοι υπάλληλοι στρέφονται σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου).

Ολοκληρώνοντας, σύμφωνα με τον Σωκράτη «όσοι εκπαιδεύτηκαν, όχι μόνο αυτοί είναι ευτυχισμένοι και το νοικοκυριό τους διοικούν καλά, μα και τους άλλους ανθρώπους ωφελούν».  

 Δείτε την αρθρογραφία της Γεωργίας Τσάκνη εδώ

---

[1] http://dimitristsirigotis.blogspot.com/p/blog-page_7998.html

[2] Μαυρογιώργος, Γ. (1999). Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και επιμορφωτική πολιτική στην Ελλάδα. Στο: Ρέππα, Α., Ανθόπουλου, Σ. & Κατσουλάκη, Σ. (επιμ.) Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού, τ. Β΄, (σελ. 142-143). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Τσέκος Θ. (1999) «Η επιμόρφωση των Δημοσίων Υπαλλήλων στην Ελλάδα: Απολογισμός και Προοπτικές του ΙΔΕ» σε Διοικητική Μεταρρύθμιση, Jarvis, P. (2004). Συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Θεωρία και Πράξη. Αθήνα: Μεταίχμιο.

[3] Παπαλεξανδρή, Ν. & Μπουραντάς, Δ. (2002), «Αποτελεσματική Διοίκηση Ανθρώπινων Πόρων», Εκδόσεις Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα, σσ. 259-316

[4] https://opencourses.auth.gr

[5] Παρ. 1, άρθρο 47 του Ν. 3528/2007

[6] Παρ. 3, άρθρο 47 του Ν. 3528/2007

[7] https://www.ekdd.gr

[8] Πασσάς, Α. & Τσέκος, Θ. (2004), «Η επαγγελματική εκπαίδευση των δημοσίων υπαλλήλων. Ευρωπαϊκή και ελληνική εμπειρία», ΙΝΕ ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ, Τεύχος 20, Μελέτες/http //www.belgium.be/eportal, Βrochure 2004 complète de l’IFA.

[9] Πασσάς, Α. & Τσέκος, Θ., ό.π.

[10] Πασσάς, Α. & Τσέκος, Θ., ό.π./http://www.bakoev.bund.de, έκδοση “Bundesakademie fur Offentliche Verwaltung: Tasks and Activities”

[11] http://www.dspa.dk , http://www.kl.dk

[12] http://www.inap.map.es/inapnew/esfp/act_form/form_con.htm.

[13] http://www.sspa.it.

[14] Πασσάς, Α. & Τσέκος, Θ., ό.π.

[15] Chemla, E. (επ.) (2002), La formation professionnelle, Revue Française d’ Administration Publique, no 104.

[16] «Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Παρουσίαση του Συλλόγου Σπουδαστών ΕΣΔΔ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2011.