Η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης και η αυξανόμενη χρήση μορφών ηλεκτρονικής δικαιοσύνης από τα νομικά συστήματα των κρατών δεν είναι μόνο μια πραγματικότητα αλλά και μια αναγκαιότητα που προέκυψε από τις άνευ προηγουμένου συνθήκες που δημιουργήθηκαν από την πανδημία covid-19. Ένας πιο προηγμένος τομέας της ψηφιοποίησης της δικαιοσύνης είναι η τεχνητή νοημοσύνη στα δικαστικά συστήματα, η οποία, όπως προβλέπουν οι ειδικοί επί του θέματος, είναι το σίγουρο μέλλον στον τρόπο λειτουργίας των δικαστικών συστημάτων.
Σε αυτό το θέμα, το Συμβούλιο της ΕΕ (Access to justice – seizing the opportunities of digitalisation -2020/C 342 I/01) σημειώνει ότι η ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της δικαιοσύνης έχει ήδη ερευνηθεί και αναπτυχθεί στην ΕΕ και ότι η πρακτική εφαρμογή τέτοιων συστημάτων επίκειται ήδη σε ορισμένα κράτη μέλη. Το Συμβούλιο σημειώνει επίσης ότι ένα επαρκές επίπεδο ψηφιοποίησης αποτελεί προϋπόθεση για τη χρήση εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης.
Τονίζεται επίσης, ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της δικαιοσύνης ενδέχεται στο μέλλον να είναι σε θέση να εκτελούν ολοένα και πιο περίπλοκα καθήκοντα, εντός του νομικού πλαισίου ενός κράτους μέλους, όπως η αυτόματη ανάλυση δικαστικών δεδομένων, η διάρθρωση και προετοιμασία πληροφοριών για τις δικαστικές υποθέσεις, όπως για παράδειγμα εγγραφή αρχείων προφορικών ακροάσεων, αυτόματη μετάφραση, υποστήριξη της ανάλυσης και αξιολόγησης νομικών εγγράφων και δικαστικών αποφάσεων, εκτίμηση των πιθανοτήτων επιτυχίας μιας αγωγής και αυτόματη ανωνυμοποίηση της νομολογίας.
Η ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης εξαρτάται από τη συνολική διαθεσιμότητα μεγάλων συνόλων δεδομένων, όπως ανώνυμα αρχεία και αποφάσεις δικαστηρίου.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δικαιοσύνη δεν θα αντικαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα, δηλαδή τους δικαστές, τους δικηγόρους και τους υπόλοιπους φορείς της δικαστικής εξουσίας.
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της ΕΕ, η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει τη λειτουργία των συστημάτων δικαιοσύνης προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων, βοηθώντας τους δικαστές και το δικαστικό προσωπικό στις δραστηριότητές τους, επιταχύνοντας τις διαδικασίες των δικαστηρίων και βοηθώντας στη βελτίωση της συγκρισιμότητας, της συνέπειας και, τελικά, της ποιότητας των δικαστικών αποφάσεων.
Υπογραμμίζεται ότι η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης δεν πρέπει να επηρεάζει την εξουσία λήψης αποφάσεων των δικαστών ή την ανεξαρτησία των δικαστών. Μια δικαστική απόφαση πρέπει πάντα να λαμβάνεται από έναν άνθρωπο και δεν μπορεί να μεταβιβάζεται σε ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης. Άλλωστε η απονομή της αφορά ανθρώπους και αυτούς επηρεάζει.
Η τυποποίηση της απονομής δικαιοσύνης, σε ένα ολοένα και πιο ψηφιακό περιβάλλον, αποτελεί υπαρκτό κίνδυνο, στον οποίο θα συνέτεινε αναμφισβήτητα η εσφαλμένη χρήση μέσων τεχνητής νοημοσύνης στα δικαστικά συστήματα.
Για τον λόγο αυτό, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της δικαιοσύνης πρέπει να ρυθμίζεται από αυστηρούς κανόνες και χωρίς αμφιβολία πρέπει να οριοθετείται ως προς το ακριβές πεδίο εφαρμογής της. Η χρήση της θα πρέπει πάντα να προστατεύει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην ελευθερία, τη μη διάκριση, την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων και βέβαια το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.
Ήδη το 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (European Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ) του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει υιοθετήσει τις πέντε (5) θεμελιώδεις αρχές σχετικά με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε δικαστικά συστήματα, οι οποίες είναι οι ακόλουθες:
- Αρχή του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων: διασφάλιση ότι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή εργαλείων και υπηρεσιών τεχνητής νοημοσύνης είναι συμβατά με τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου.
- Αρχή της μη διάκρισης: αποτροπή κάθε διάκρισης μεταξύ ατόμων ή ομάδων ατόμων.
- Αρχή ποιότητας και ασφάλειας: Όσον αφορά στην επεξεργασία δικαστικών αποφάσεων και δεδομένων, χρήση πιστοποιημένων πηγών και άυλων δεδομένων σε ασφαλές τεχνολογικό περιβάλλον.
- Αρχή της διαφάνειας και της αμεροληψίας: Καθιέρωση προσιτών και κατανοητών μεθόδων επεξεργασίας δεδομένων.
- Αρχή «υπό τον έλεγχο του χρήστη»: Αποκλεισμός προδιαγεγραμμένης προσέγγισης και διασφάλιση ότι οι χρήστες είναι ενημερωμένοι και ότι ελέγχουν τις επιλογές που έχουν γίνει.
Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της δικαιοσύνης είναι πιθανότατα το επόμενο αναπόφευκτο βήμα στη νέα εποχή των δικαστικών συστημάτων. Ως μέρος της ψηφιοποίησης της δικαιοσύνης, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την μετεξέλιξη του σημερινού δυσλειτουργικού, γραφειοκρατικού, αργού και απρόσιτου δικαστικού συστήματος. Η σωστή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον νομικό τομέα είναι πιθανό να αποδειχθεί μια πραγματική επανάσταση στον παραδοσιακό χώρο της εφαρμογής του δικαίου.
* Ο Γιώργος Καζολέας είναι δικηγόρος στην Ελλάδα και στην Κύπρο
Δείτε την αρθρογραφία του Γιώργου Καζολέα εδώ
Σχόλια