1.Εννοιολογικό πλαίσιο «έξυπνων πόλεων»
Οι έξυπνες πόλεις αποτελούν μία καινοτόμο έννοια, η οποία έχει απασχολήσει έντονα τις τελευταίες δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα, υπό το πρίσμα κυρίως τόσο της οικονομικής ανάπτυξης όσο και της κοινωνικής ευρωστίας. Ξεκινώντας την ανάλυσή μας, θα παραθέσουμε το εννοιολογικό πλαίσιο της εν λόγω θεματικής, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Υπάρχουν ποικίλοι ορισμοί για την έννοια της «έξυπνης πόλης». Στη συνέχεια παραθέτουμε κάποιους από αυτούς.
Μια «έξυπνη πόλη» είναι μια πόλη που εκτελεί με έξυπνο τρόπο έξι έξυπνα χαρακτηριστικά, βασισμένα στον «έξυπνο» συνδυασμό των παροχών και των δραστηριοτήτων αυτορρύθμισης, ανεξάρτητων και ευαισθητοποιημένων πολιτών[1]. Σύμφωνα με τον Hall[2], μια έξυπνη πόλη παρακολουθεί και ενσωματώνει τις συνθήκες όλων των κρίσιμων υποδομών της, συμπεριλαμβανομένων δρόμων, γεφυρών, σηράγγων, σιδηροτροχιών, υπόγειων γραμμών, αεροδρομίων, θαλάσσιων λιμένων, επικοινωνιών, νερού, ισχύος, ακόμη και μεγάλα κτήρια και παρακολουθεί τις πτυχές ασφαλείας, ενώ ταυτόχρονα μεγιστοποιεί τις υπηρεσίες στους πολίτες της.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή: «Οι ευρωπαϊκές πόλεις του αύριο αποτελούν μέρη προωθημένης κοινωνικής και περιβαλλοντικής προόδου, διατηρώντας ταυτόχρονα την οικονομική ελκυστικότητα και την οικονομική ανάπτυξη που επιτυγχάνεται με μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της αειφόρου ανάπτυξης[3]». Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η «έξυπνη πόλη» ταυτίζεται με την μελλοντική αστική ανάπτυξη, βάσει του μοντέλου ανάπτυξης που η ΕΕ θα υποστηρίξει και θα προωθήσει[4].
Ένας άλλος ορισμός[5] επισημαίνει πως η «έξυπνη πόλη» εισήχθη αρχικά στις αυστραλιανές περιπτώσεις του Brisbane και του Blacksbourg, όπου οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών υποστήριζαν την κοινωνική συμμετοχή, τη μείωση του ψηφιακού χάσματος και την προσβασιμότητα στις δημόσιες πληροφορίες και υπηρεσίες. Το Smart City αργότερα εξελίχθηκε σε αστικούς χώρους επιχειρηματικών ευκαιριών[6] και σε τεχνολογίες εγκατεστημένες σε όλη την πόλη, οι οποίες ενσωματώνονται σε καθημερινά αντικείμενα και δραστηριότητες.
Επόμενος ορισμός που αξίζει να επισημανθεί[7] αναφέρει πως οι πόλεις αυτές «βασίζουν τη στρατηγική τους στη χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας σε αρκετούς τομείς, όπως η οικονομία, το περιβάλλον, η κινητικότητα και η διακυβέρνηση για τη μετατροπή της υποδομής και των υπηρεσιών της πόλης».
Ολοκληρώνοντας το εννοιολογικό πλαίσιο, αποτυπώνουμε έναν από τους πιο διαδεδομένους ορισμούς των έξυπνων πόλεων, σύμφωνα με τον οποίο οι «τεχνολογικές εξελίξεις επιτρέπουν στις πόλεις να εξοπλίζονται, διευκολύνοντας τη συλλογή περισσότερων σημείων δεδομένων από ό, τι πριν, πράγμα που επιτρέπει στις πόλεις να μετρήσουν και να επηρεάσουν περισσότερες πτυχές των λειτουργιών τους. Οι πόλεις αλληλοσυνδέονται όλο και περισσότερο, επιτρέποντας την ελεύθερη ροή πληροφοριών από ένα διακριτό σύστημα σε ένα άλλο, γεγονός που αυξάνει την αποδοτικότητα της συνολικής υποδομής. Για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις αυτές και να παράσχουν βιώσιμη ευημερία στους πολίτες και τις επιχειρήσεις, οι πόλεις πρέπει να γίνουν «πιο έξυπνες» και να χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες, για να μεταμορφώσουν τα συστήματά τους για να βελτιστοποιήσουν τη χρήση πεπερασμένων πόρων[8]»
2. Χαρακτηριστικά «έξυπνων πόλεων»
Στην ενότητα αυτή θα παραθέσουμε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά των «έξυπνων πόλεων»[9], όπως έχουν προκύψει από τη διεθνή βιβλιογραφία:
- Η «χρήση δικτυακών υποδομών για τη βελτίωση της οικονομικής και πολιτικής αποδοτικότητας, με σκοπό να επιτρέψει την κοινωνική, πολιτιστική και αστική ανάπτυξη»[10]. Στο σημείο αυτό αναφέρονται οι εξής όροι: επιχειρηματικές υπηρεσίες, υπηρεσίες στέγασης, αναψυχής, τρόπου ζωής και ΤΠΕ (κινητά και σταθερά τηλέφωνα, δορυφορικές τηλεοράσεις, δίκτυα υπολογιστών, ηλεκτρονικό εμπόριο, υπηρεσίες Διαδικτύου). Αυτό το σημείο φέρνει στο προσκήνιο την προώθηση της ιδέας μιας ενσύρματης πόλης ως κύριο μοντέλο ανάπτυξης και τη συνδεσιμότητα ως πηγή ανάπτυξης[11].
- Μια «υποκείμενη έμφαση στην αστική ανάπτυξη υπό την ηγεσία των επιχειρήσεων». Σύμφωνα με αρκετές κριτικές που διατυπώθηκαν γύρω από το φαινόμενο των έξυπνων πόλεων, η εν λόγω ιδέα των νεοφιλελεύθερων αστικών χώρων, όπου καθίστανται οι πόλεις φιλικές προς τις επιχειρήσεις θα στοχεύει στην προσέλκυση νέων επιχειρήσεων, κάτι που θα αποτελούσε παραπλάνηση. Ωστόσο, αν και είναι ορατοί οι πιθανοί κίνδυνοι που συνδέονται με την επιβολή υπερβολικού βάρους στις οικονομικές αξίες ως μοναδική οδηγός της αστικής ανάπτυξης, αξίζει να σημειωθεί ότι τα δεδομένα δείχνουν πως οι εν λόγω πόλεις προσανατολίζονται στις επιχειρήσεις με ικανοποιητική κοινωνικοοικονομική απόδοση.
- «Έμφαση στο στόχο της κοινωνικής ένταξης διαφόρων αστικών κατοίκων σε κοινές υπηρεσίες» (π.χ. έξυπνη κάρτα του Σαουθάμπτον)[12]. Αυτό ωθεί τους ερευνητές και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να δώσουν προσοχή στο κρίσιμο ζήτημα της δίκαιης αστικής ανάπτυξης. Το εν λόγω χαρακτηριστικό οδηγεί στον προβληματισμό σχετικά με το εάν οι κοινωνικές τάξεις επωφελούνται από μια τεχνολογική ώθηση στον αστικό ιστό τους.
- «Έμφαση στον κρίσιμο ρόλο των βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας, αναφορικά με τη δημιουργία μακροπρόθεσμης αστικής ανάπτυξης». Το χαρακτηριστικό αυτό μαζί με τη «μαλακή υποδομή» («δίκτυα γνώσης, εθελοντικές οργανώσεις, «crimefree» περιβάλλοντα»), αποτελεί τον πυρήνα της έρευνας του Richard Florida[13]. Η βασική ιδέα σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι «τα δημιουργικά επαγγέλματα που αναπτύσσονται, προσανατολίζονται στην προσέκλυση περισσότερων δημιουργικών ενοτήτων. Το αστικό μάθημα του βιβλίου της Φλόριντα είναι ότι οι πόλεις που θέλουν να πετύχουν πρέπει να στοχεύουν στην προσέλκυση δημιουργικών κεφαλαίων[14]. Ο ρόλος των δημιουργικών πολιτισμών στις πόλεις συνοψίζεται επίσης κριτικά[15], καθώς το δημιουργικό κεφάλαιο καθορίζει και ενισχύει τις τάσεις της εξειδικευμένης μετανάστευσης. Ενώ η παρουσία ενός δημιουργικού και εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού δεν εγγυάται την αστική απόδοση, σε εντατική γνώση, όλο και περισσότερο η παγκοσμιοποιημένη οικονομία προσπαθεί να καθορίσει τους παράγοντες που θα οδηγήσουν στην επιτυχία των πόλεων.
- «Προσοχή στο ρόλο του κοινωνικού και σχεσιακού κεφαλαίου στην αστική ανάπτυξη». Μια έξυπνη πόλη θα είναι μια πόλη της οποίας η κοινότητα έχει μάθει να ενημερώνεται, να προσαρμόζεται και να καινοτομεί[16] . Οι άνθρωποι οφείλουν να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να επωφεληθούν από αυτήν. Το εν λόγω χαρακτηριστικό οδηγεί σε βαθιά προσοχή αναφορικά με τον ρόλο του κοινωνικού και σχεσιακού κεφαλαίου της αστικής ανάπτυξης.
- «Η κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό στρατηγικό στοιχείο των έξυπνων πόλεων». Σε έναν κόσμο όπου οι πόροι είναι λιγοστοί και οι πόλεις βασίζουν ολοένα και περισσότερο την ανάπτυξη και τον πλούτο τους στον τουρισμό και τους φυσικούς πόρους, η εκμετάλλευσή τους πρέπει να εγγυηθεί την ασφαλή και ανανεώσιμη χρήση της φυσικής κληρονομιάς. Το στοιχείο αυτό συνδέεται με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά των έξυπνων πόλεων, καθώς η ισορροπία των μέτρων ενίσχυσης της ανάπτυξης και της προστασίας των αδύναμων δεσμών αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη[17].
Προς επίρρωση των παραπάνω, έπειτα από ποικίλες έρευνες τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, τα χαρακτηριστικά των έξυπνων πόλεων συνοψίζονται στα εξής:
Έξυπνη Οικονομία (Smart Economy), Έξυπνοι Άνθρωποι (Smart People), Έξυπνη Διακυβέρνηση (Smart Governance), Έξυπνη Κινητικότητα (Smart Mobility), Έξυπνο Περιβάλλον (Smart Environment), Έξυπνη Διαβίωση (Smart Living)[18].
Η «έξυπνη οικονομία» σχετίζεται με την ηλεκτρονική επιχειρηματικότητα, το εμπόριο και τη διαδικασία παραγωγής και διανομής προϊόντων, με γνώμονα την ενσωμάτωση των ενοποιημένων επικοινωνιών και ηλεκτρονικών συστημάτων και την αξιοποίηση πόρων.
Το «έξυπνο περιβάλλον»[19] σχετίζεται με την «έξυπνη ενέργεια» και την αειφορία, τις ΑΠΕ, τον «πράσινο» αστικό σχεδιασμό, την κατασκευή «βιοκλιματικών» κτιρίων και την επαναχρησιμοποίηση και αντικατάσταση των πόρων. «Οι έξυπνοι άνθρωποι» ταυτίζονται με τις έννοιες της καινοτομίας και της ευρηματικότητας. Τέλος, η «έξυπνη διακυβέρνηση» σχετίζεται με τις υπηρεσίες προς τους πολίτες και τη λειτουργία της διοίκησης, η «έξυπνη διαβίωση» περιλαμβάνει τρόπους και συμπεριφορές προσανατολισμένες στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και η «έξυπνη κινητικότητα» αναφέρεται στις εναλλακτικές μορφές κινητικότητας με τη χρηστή αξιοποίηση των μέσων μεταφοράς για την εξοικονόμηση χρόνου με τη χρήση πλέγματος διασυνδεδεμένων δικτύων μετακίνησης και μεταφορών[20].
Το Context Broker αποτελεί ένα σύνολο εργαλείων που βοηθά οργανισμούς, όπως οι έξυπνες πόλεις να κατανοήσουν τα δεδομένα που συλλέγουν. Συγκεντρώνει διαφορετικά σύνολα δεδομένων σε ενοποιημένα και αναλύσιμα δεδομένα που μπορούν να συσχετιστούν μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο, το Context Broker βοηθά τις δημόσιες διοικήσεις να αναλύσουν τα σιλό δεδομένων τόσο εντός της πόλης όσο και μεταξύ των πόλεων. Επίσης, το εν λόγω εργαλείο υποστηρίζει την εφαρμογή του Once Only Principle , συνδέοντας σύνολα δεδομένων, δημιουργώντας διαλειτουργικές υπηρεσίες που ζητούν από τους πολίτες μόνο μία φορά τα δεδομένα τους, καθώς υπάρχει η δυνατότητα να τα μοιράζονται οι υπηρεσίες μεταξύ τους[21].
[1] www.smart-cities.eu
[2] Hall,
R.E. (2000) «The vision of a
[3] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011
[4] Μυλωνοπούλου, Ζ.
(2018) «Η έννοια της «έξυπνης πόλης» ως
προσέγγιση της σύγχρονης
αστικής
ανάπτυξης μέσα από τη μελέτη επιλεγμένων διεθνών και ελληνικών παραδειγμάτων»,
ΜΔΕ ΠΜΣ «Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη και Αυτοδιοίκηση»
[5] Anthopoulos, L., & Fitsilis,
P. (2013), Using classification and roadmapping techniques for smart city
viability’s realization., Electronic Journal of e-Government, Volume 11 Issue 1
2013, (pp. 326 - 336), available online at www.ejeg.com
[6] www.smartcity.ae
[7] Bakici, T., Almirall, E.,
[8] IBM Institute for Business Value, (2009b), “A vision of smarter
cities”, Copyright IBM Corporation 2009,
https://www-03.ibm.com/press/attachments/IBV_Smarter_Cities_-_Final.pdf,
GBE03227-USEN-00, σελ 3./ IBM Institute for Business Value (2010), “Smarter
cities for smarter growth”, Executive Report,
https://www.zurich.ibm.com/pdf/isl/infoportal/IBV_SC3_report_GBE03348USEN.pdf
(accessed 4.11.2017)
[9]
[10]
Komninos. N. (2002). Intelligent cities: innovation, knowledge systems and
digital spaces. London:
Spon Press.
[11]
Caragliu, A., Del Bo, C., Nijkamp, P. ( 2011 ) «Smart cities
in
[12]
[13]
[14] Glaeser, E.L. (2005). “A review of Richard Florida’s ‘The rise of the
creative class’”, Regional Science and Urban Economics, 35, 593-596.
[15]
Nijkamp, P. (2008). “E pluribus unum”, Research Memorandum, Faculty of
Economics, VU University Amsterdam
[16] Coe, A., Paquet, G. and Roy, J. (2001). “E-governance and smart
communities: a social learning challenge”, Social Science Computer Review,
19 (1), 80-93.
[17]
Caragliu, A., Del Bo, C., Nijkamp, P. ( 2011 ) «Smart cities
in
[18] Ταβαντζής, Ι (2019) «Η μετάβαση από τις έξυπνες πόλεις στις έξυπνες γειτονιές», Διπλ. Εργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, ΑΠΘ
[19] Κόφφας, Σ. (2020) «Έξυπνη πόλη, η
τοπική ανάπτυξη και η προσέγγισή της από τα μοντέλα κοινωνικής πολιτικής», 7ο
Συνέδριο της Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας
[20] Μακρής, Σ. (2018) «Analysis
of the intertwining factors underpinning Smart Cities: A Systems Thinking
Approach», Διπλωματική εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
Σχόλια