Η Συναισθηματική Νοημοσύνη

Της Γεωργίας Τσάκνη, Δρος Νομικής ΔΠΘ

1.Εννοιολογικό πλαίσιο

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ) αποτελεί ευρέως διαδεδομένη έννοια που συναντάται σε ποικίλους τομείς της καθημερινότητας. H εν λόγω έννοια ταυτίζεται πολλές φορές λανθασμένα με την έννοια της ενσυναίσθησης, αν και το αίσθημα αυτό περιλαμβάνεται στα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ενσυναίσθηση αποτελεί τη  δυνατότητα κάποιου ατόμου να κατανοεί και να συμμερίζεται τη νοητική και συναισθηματική ζωή ενός άλλου ατόμου[1].

Ξεκινώντας την ανάλυσή μας, παραθέτουμε το εννοιολογικό πλαίσιο της «συναισθηματικής νοημοσύνης» (emotional intelligence). Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί την «ικανότητα να μπορεί κανείς να παρακολουθεί και να ρυθμίζει τα δικά του συναισθήματα και αυτά των άλλων και να κάνει χρήση των συναισθημάτων ως οδηγό για σκέψη και δράση»[2]. Επίσης, κατά τον Goleman στο βιβλίο «Η συναισθηματική νοημοσύνη στο χώρο της εργασίας» ‘κάθε μία ώρα που αφιερώνει ένα άτομο με αναπτυγμένη αυτή την ικανότητα στην αναζήτηση απαντήσεων μέσω δικτύου, ισοδυναμεί με 3-4 ώρες αναζήτησης από ένα μέσο άτομο που δεν έχει αναπτυγμένη την ικανότητα αυτή’[3]. Επιπρόσθετα, η εν λόγω έννοια αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να διακρίνει τα συναισθήματα που βιώνει, να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των άλλων και να διαχειρίζεται συναισθηματικές καταστάσεις[4].

Τα πρώτα τεστ συναισθηματικής νοημοσύνης αποτελούνται από αυτοαναφορικές  κλίμακες, οι οποίες ζητούσαν από τους ανθρώπους να αξιολογήσουν τον εαυτό τους αναφορικά με μία σειρά χαρακτηριστικών (π.χ. επίδειξη υπομονής, καλή σχέση, ανοχή στο στρες), που πίστευαν οι συντάκτες των εν λόγω δοκιμών ότι αντιπροσωπεύουν τη συναισθηματική νοημοσύνη. Ωστόσο, οι βαθμολογίες για την αυτοαναφορά τέτοιων δοκιμών συναισθηματικής νοημοσύνης σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με άτομα που διαθέτουν προσωπικότητα με χαρακτηριστικά εξωστρέφειας και νευρωτισμού[5].

Οι Salovey και Mayer ανέφεραν τη συναισθηματική νοημοσύνη ως «την ικανότητα να μπορεί κανείς να παρακολουθεί και να ρυθμίζει τα δικά του συναισθήματα, αλλά και αυτά των άλλων και να τα χρησιμοποιεί ως οδηγό για σκέψη και δράση»[6].

Επίσης, οι Salovey και Mayer παρουσιάζουν τη συναισθηματική νοημοσύνη ως «την ικανότητα του ατόμου να αποτιμά επακριβώς και να ξεχωρίζει τα συναισθήματα τα δικά του και των άλλων, να τα κατανοεί, να τα αφομοιώνει στο μυαλό του και να ρυθμίζει τόσο τα αρνητικά όσο και τα θετικά συναισθήματα, στον εαυτό του και στους άλλους»[7].

Σύμφωνα με τον  Ε. L. Thorndike, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Columbia, η «κοινωνική νοημοσύνη» αντικατόπτριζε την ικανότητα των ατόμων που κατείχαν τις δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους[8]. Κατά τον E. Orioli, η συναισθηματική  νοημοσύνη αποτελεί «ένα είδος έξυπνων τακτικών που περιέχουν θέματα όπως η ικανότητα να παραμένεις ήρεμος κάτω από πίεση, να αναπτύσσεις κλίμα εμπιστοσύνης στις διαπροσωπικές σου σχέσεις, να είσαι δημιουργικός και να προσπαθείς να αναπτύσσεις τους άλλους».

Ολοκληρώνοντας το εννοιολογικό πλαίσιο, αποτυπώνουμε δύο από τους πιο διαδεδομένους ορισμούς της συναισθηματικής νοημοσύνης, σύμφωνα με τους οποίους η «συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα πεδίο μη γνωστικών ικανοτήτων, δεξιοτήτων και εμπειριών που επηρεάζουν τη δυνατότητα ενός ατόμου να μπορεί να αντεπεξέρχεται στις δυσκολίες, τις πιέσεις και τις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του»[9], ενώ «ορίζεται ως η πρακτική του να παρατηρείς τα συναισθήματα  τα δικά σου, αλλά και των άλλων, να τους δίνεις σημασία και νόημα, να τα επεξεργάζεσαι και να τα λαμβάνεις υπόψη σου, όταν είναι να πάρεις αποφάσεις»[10].

2. Χαρακτηριστικά «συναισθηματικής νοημοσύνης»

Οι Salovey και Mayer το 1990 προτείνουν ένα σύνολο χαρακτηριστικών, ως συναισθηματική νοημοσύνη. Τα χαρακτηριστικά αυτά περιλαμβάνουν:

• Το αίσθημα ενσυναίσθησης.
• Την οργάνωση των διαθέσεων.
• Την συμπάθεια.
• Την επιείκεια.
• Το αίσθημα αναγνώρισης.
• Τη διαχείριση του ατομικού αλλά και του ομαδικού συναισθήματος.
• Τον τρόπο έκφρασης των αισθημάτων.
• Την αίσθημα ελευθερίας.
• Το ποσοστό που προσαρμόζεται κάποιος στο περιβάλλον.
• Τη λύση τυχόν θεμάτων που προκύπτουν στην ομάδα.
• Το αίσθημα του σεβασμού.

Σύμφωνα με τους Petrides και Furnham[11], η ΣΝ περιλαμβάνει τους ακόλουθους κύριους τομείς δεξιοτήτων:

• Προσαρμοστικότητα
• Διεκδικητικότητα
• Συναισθηματική αξιολόγηση (ατομική και κοινωνική)
• Έκφραση συναισθημάτων
• Διαχείριση συναισθημάτων
• Ρύθμιση συναισθημάτων
•  Παρορμητικότατα
• Δεξιότητες σχέσης
• Αυτοεκτίμηση
• Αυτο-κίνητρο
• Κοινωνική επάρκεια
• Διαχείριση άγχους
• Ενσυναίσθηση
• Ευτυχία
• Αισιοδοξία

Εκτός από τα προαναφερθέντα, αξίζει να επισημανθεί πως η ΣΝ περιλαμβάνει τις εξής τέσσερις (4) διαστάσεις[12]: αυτοεπίγνωση, αυτοδιαχείριση, κοινωνική επίγνωση και διαχείριση σχέσεων. Ως «αυτοεπίγνωση» ορίζεται η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανάγκες μας, καθώς επίσης και τα δυνατά και αδύνατα σημεία μας. Στη διάσταση αυτή ανήκουν τα συναισθήματα της χαράς, της λύπης, του θυμού, του φόβου, της αηδίας και της έκπληξης.

Ο όρος «αυτοδιαχείριση» αναφέρεται στην ικανότητα να διαχειρίζεται κανείς την εσωτερική του κατάσταση, τις παρορμήσεις και τις διαθέσεις του. Από τη δεύτερη αυτή διάσταση της ΣΝ απορρέουν οι εξής συναισθηματικές ικανότητες: αυτοέλεγχος, διαφάνεια, αισιοδοξία, προσαρμοστικότητα, επίτευξη στόχων και πρωτοβουλία.

Ως «κοινωνική επίγνωση» ορίζεται η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων και να συμπεριφέρεται ανάλογα. Στη διάσταση αυτή ανήκουν οι ικανότητες της ενσυναίσθησης, της εξυπηρέτησης του πελάτη, της οργανωσιακής αντίληψης και του χειρισμού της διαφορετικότητας.

Η διαχείριση σχέσεων αποτελεί την τελευταία διάσταση της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η εν λόγω έννοια σχετίζεται με την ικανότητα του ατόμου να επικοινωνεί με τους άλλους ανθρώπους, να δημιουργεί σχέσεις και να προκαλεί στους άλλους τις αντιδράσεις που επιθυμεί. Στη διάσταση αυτή ανήκουν οι ικανότητες της επιρροής, της έμπνευσης,  του καταλύτη αλλαγών, της διαχείρισης συγκρούσεων, της ομαδικής συνεργασίας και του δικτύου σχέσεων.

3. Συμπέρασμα

Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, γίνεται κατανοητή η σημαντικότητα  του ρόλου της συναισθηματικής νοημοσύνης, ιδιαίτερα σε έναν οργανισμό, καθώς βοηθά στην ανάπτυξη και την εύρυθμη λειτουργία του τόσο μεταξύ του ανθρώπινου δυναμικού όσο και μεταξύ υπαλλήλων και κοινού.

Σε μία επιχείρηση ή έναν οργανισμό στον οποίο καλλιεργείται η συναισθηματική νοημοσύνη, η τελευταία μπορεί να βοηθήσει[13] στην καλλιέργεια ομαδικού πνεύματος, στην αποδοτικότητα του ανθρώπινου δυναμικού στο μέγιστο βαθμό, στην αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων ως εκπαιδευτικών οργανισμών και στην επιβίωση σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οι ηγέτες που θέλουν να καινοτομούν και να οδηγούν τον οργανισμό προς την αλλαγή οφείλουν να είναι συναισθηματικά έξυπνοι και έξυπνα συναισθηματικοί[14].

Σύμφωνα με έρευνα των Lopes, Cote, Grewal, Kadis, Gall και Salovey[15], παρατηρήθηκε υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στη συναισθηματική νοημοσύνη και σε μεγαλύτερες αυξήσεις του μισθού, στη συνεισφορά  σε ένα θετικό εργασιακό περιβάλλον και στην κοινωνικότητα των εργαζομένων.

Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη προβλέπει καινοτόμες επιχειρηματικές δραστηριότητες τόσο εκτός όσο και εντός των επιχειρήσεων[16]. Ειδικότερα, η ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων των άλλων επηρεάζει έντονα την καινοτομία και την επιχειρηματική ικανοποίηση[17], ενώ η χρήση συναισθημάτων για τη λήψη αποφάσεων σχετίζεται με το άγχος μεταξύ των ιδιοκτητών ΜΜΕ[18].

Η συναισθηματική νοημοσύνη σχετίζεται πιθανώς με τη γενική νοημοσύνη, αλλά μπορεί να έχει και διαφορές ως προς τους μηχανισμούς και τις εκδηλώσεις της. Οι βασικοί μηχανισμοί μπορεί να περιλαμβάνουν συναισθηματικότητα, διαχείριση συναισθημάτων και νευρολογικά υποστρώματα. Οι εκδηλώσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης μπορεί να περιλαμβάνουν μεγαλύτερη λεκτική ευχέρεια σε συναισθηματικούς τομείς, καθώς και μεγαλύτερη συνολική μετάδοση πληροφοριών υπό συναισθηματική απειλή. Διαφορετικοί τύποι ανθρώπων είναι περισσότερο ή λιγότερο συναισθηματικά ευφυείς. Συναισθηματικά, τα ευφυή άτομα δύναται να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των συναισθημάτων σε σχέση με άλλα, να είναι πιο ανοιχτά σε θετικές και αρνητικές πτυχές και να έχουν καλύτερη ικανότητα τόσο μεταξύ τους όσο και με τους άλλους. Αυτή η επίγνωση συχνά οδηγεί στην αποτελεσματική ρύθμιση του συναισθήματός τους, με αποτέλεσμα να οδηγούν τον οργανισμό στον οποίο εργάζονται στην ευημερία[19]. 

Δείτε την αρθρογραφία της Γεωργίας Τσάκνη εδώ

---

[1] Καραμπέτσου, Μ. (2015) «Συναισθηματική νοημοσύνη και ηγεσία σε περίοδο οικονομικής κρίσης», ΜΔΕ ΠΜΣ «Οικονομική και Επιχειρησιακή Στρατηγική», Πανεπιστήμιο Πειραιώς

[2] Goleman D. (1997) «Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ», New York: Bantam.

[3] Goleman D. (1999) «Η συναισθηματική νοημοσύνη στο χώρο της εργασίας», Εκδόσεις «Ελληνικά γράμματα», σελ. 68

[4] Robbins & Judge (2011) «Organizational Behavior», 13^th edition, Chapter 8: Emotions and Moods, Student Study Slideshow

[5] Brackett, M.A., & Mayer, J.D. (2003). «Convergent, discriminant, and in cremental validity of competing measures of emotional intelligence». Personality and Social Psychology Bulletin, 29, 1147-1158.

[6] Bar-on, R. (2000) «Emotional and social intelligence: Insights from the Emotional Quotient Inventory». In R. Bar-on & J.D.A. Parker (Eds.) The handbook of emotional intelligence: Theory, development, assessment and application at home, school and in the workplace (pp.363-388). San Francisco: Jossey-Bass.

[7] Salovey, P. Caruso, D. R. and Mayer, J . D. (1999). «Emotional intelligence meets traditional standards forintelligence», 27, 267-298.

[8] Thorndike, E.L. (1920) «Intelligence and its Uses», Harper’s Magazine, Vol. 140, pp. 223-227

[9] Martinez, M. N. (1997) «The smarts that count», HR Magazine, 42 (11), pp. 72-78

[10] Sparrow, T., Knight, A. (2006) «Applied Emotional Intelligence: The importance of Attitudes in Developing Emotional Intelligence», United Kingdom: John Wiley and Sons, Ltd

[11] Petrides, K. V., & Furnham, A. (2001). «Trait emotional intelligence: Psychometric investigation βwith reference to established trait taxonomies». European Journal of Personality, 15, 425– 448.

[12] Αμοργιανός, Π. (2010) «Συναισθηματική νοημοσύνη & ηγεσία», ΜΔΕ ΠΜΣ «Διοίκηση Επιχειρήσεων – Μάνατζμεντ Τουρισμού», Πανεπιστήμιο Πειραιώς

[13] Goleman, D. (1998a) ‘’What makes a leader? “Harvard Bussiness Review, November–December, 93-102.

[14] Palmer, B., Walls, M., Burgess, Z. & Stough, C. (2001) «Emotional intelligence and effective leadership. Leadership and Organization Development», Journal, 22 (1), 5-10

[15] Lopes, P.N., Cote, S., Grewal, D., Kadis, J., Gall, M. &  Salovey, P. (2006) «Emotional intelligence and positive work outcomes», Psichothema, 18, 132-138

[16] Ahmetoglu, G., Leutner, F., & Chamorro-Premuzic, T. (2011) «EQ-nomics: Understanding the relationship between individual differences in trait emotional intelligence and entrepreneurship. Personality and Individual Differences», 51(8), 1028-1033. 

[17]Ngah, R., & Salleh, Z. (2015) «Emotional intelligence and entrepreneurs’ innovativeness towards entrepreneurial success: A preliminary study». American Journal of Economics, 5(2), 285-290. 

[18] Musa, H., Azmi, F. R., Abdullah, A. R., Sedek, M., & Saad, N. M. (2017) «Emotional intelligence and stress among SME entrepreneurs in Melaka: A case of entrepreneurial education». Proceedings of Mechanical Engineering Research Day, 2017, 248-249.

[19] Mayer, J., Salovey, P. (1993) «The Intelligence of Emotional Intelligence», Editorial, INTELLIGENCE 17, 433-442