Του Ελευθέριου Τρανάκου, Δικηγόρου *
Η σύντμηση της προθεσμίας του χρόνου παρέλευσης από την κήρυξη της πτώχευσης, προκειμένου να επέλθουν αυτομάτως τα αποτελέσματα της περάτωσης, μια επιβεβλημένη μεταρρύθμιση στο πεδίο εφαρμογής του Πτωχευτικού Δικαίου υπό το πρίσμα του Ν. 4738/2020.
Με τον Ν. 4738/2020 «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας και άλλες διατάξεις» καταργήθηκε ο προγενέστερος Πτωχευτικός Κώδικας (Ν. 3588/2007), καθώς και μια σειρά λοιπών νομοθετικών κειμένων που αφορούσαν διαδικασίες αφερεγγυότητας, δικαστικές, εξωδικαστικές αλλά και παραπτωχευτικές. (βλ.ενδ. Ν. 4469/2017, Ν. 3869/2010, Ν.4307/2014 κλπ.). Ο νέος νόμος ρύθμισης οφειλών και παροχής 2ης ευκαιρίας (Ν. 4738/2020) εφαρμόζεται σε εναρμόνιση με την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Οδηγία (1023/2019), σχετικά με τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης και αφερεγγυότητας των φυσικών και νομικών προσώπων.
Ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας έχει λάβει υπόψιν του πολλές από τις βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 1023/2019, με αυτήν που ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, να είναι η ενίσχυση της ταχύτητας των διαδικασιών αφερεγγυότητας. Ο Ν. 4738/2020, φανερά επηρεασμένος ως προς την επιτάχυνση των συλλογικών διαδικασιών από την ως άνω ευρωπαϊκή οδηγία, αποσκοπεί στην ταχεία διεκπεραίωση των εργασιών της πτώχευσης, με στόχο τη γρήγορη εκκαθάριση της περιουσίας του οφειλέτη και την αποφυγή καθυστερήσεων που πλήττουν τα συμφέροντα όλων τα εμπλεκόμενων μερών. Αυτό σημαίνει ότι η πτωχευτική διαδικασία,υπό το πρίσμα του νέου Νόμου, ολοκληρώνεται πλέον σε συντομότερο χρόνο από ότι προβλεπόταν στο προϊσχύσαν νομικό καθεστώς, επιτρέποντας έτσι την ταχύτερη επιστροφή στην οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα.
Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με το άρθρο 75 του Ν. 4738/2020, «Η πτώχευση αποσκοπεί στη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη με τη ρευστοποίηση του συνόλου της περιουσίας του οφειλέτη ή επιμέρους λειτουργικών συνόλων αυτής ή των κατ’ ιδίαν περιουσιακών του στοιχείων και στην επιστροφή παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις το συντομότερο δυνατό.». Τόσο από την γραμματική αλλά όσο και από την τελεολογική ερμηνεία της εν λόγω διάταξης, προκύπτει ότι στον σκοπό της πτώχευσης αναδεικνύεται η κρισιμότητα της ταχείας ρευστοποίησης της πτωχευτικής περιουσίας για την αποφυγή της απαξίωσης των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη και την βέλτιστη μέσω αυτών ικανοποίηση των απαιτήσεων των πιστωτών, ενώ ταυτοχρόνως, η ταχεία εκκαθάριση εξυπηρετεί και ένα ευρύτερο οικονομικό συμφέρον, την ταχεία επιστροφή παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις.
Όπως προβλεπόταν και στο προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς (άρθρο 166 παρ.3 του Ν. 3588/2007), έτσι και στον Ν. 4738/2020, και συγκεκριμένα στο άρθρο 191 παρ.3, προβλέπεται η περάτωση των εργασιών της πτώχευσης λόγω παρόδου του νόμιμου χρόνου της διαδικασίας. Η περάτωση είναι άμεση, χωρίς να απαιτείται κάποια διαδικαστική πράξη ή δικαστική απόφαση. Φυσικά, το άρθρο 191 παρ. 4-6 παρέχει δυνατότητες παράτασης των εργασιών της πτώχευσης, κάτω όμως από συγκεκριμένες συνθήκες και προϋποθέσεις (π.χ. μετά από απόφαση της συνέλευσης των πιστωτών, το δικαστήριο μπορεί να παρατείνει την πτωχευτική διαδικασία άπαξ μέχρι 2 έτη κλπ.).
Επί της ουσίας το νέο άρθρο επαναλαμβάνει τη ρύθμιση του άρθρου 166 του προγενέστερου πτωχευτικού κώδικα σχετικά με την περάτωση των εργασιών της πτώχευσης λόγω παρόδου του νόμιμου χρόνου της διαδικασίας, με τη σημαντικότατη διαφοροποίηση όμως ότι η προθεσμία των δέκα ετών από την ένωση των πιστωτών ή δεκαπέντε ετών από την κήρυξη της πτώχευσης που προβλεπόταν στην παράγραφο 3 του άρθρου 166 του υφιστάμενου πτωχευτικού κώδικα, συντέμνεται πλέον σε μόλις πέντε έτη από την κήρυξη της πτώχευσης.
Η σύντμηση αυτή δικαιολογείται από το σύνολο των νέων ρυθμίσεωνπου αποβλέπουν στην επιτάχυνση της πτωχευτικής διαδικασίας. Επιπρόσθετα, είναι σε κάθε περίπτωση δογματικά πιο συνεπής με τον σκοπό της πτώχευσης, αναφορικά με την ταχεία εκκαθάριση της περιουσίας του οφειλέτη και την ταχεία επιστροφή παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις.
Κατά την ισχύ και εφαρμογή του προηγούμενου νομικού καθεστώτος δύνανται να αναφερθούν ουκ ολίγα παραδείγματα υποθέσεων πτωχευμένων επιχειρήσεων, όπου η πτωχευτική διαδικασία είχε υπερβολικά και δυσανάλογα μεγάλη διάρκεια συγκριτικά με τον επιδιωκόμενο σκοπό, πολλές φορές μάλιστα για πάνω από δέκα χρόνια, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνθήκες αβεβαιότητας και ανασφάλειας δικαίου, να προκαλούνται δυσβάσταχτες συνέπειες στον ίδιο τον οφειλέτη, στους πιστωτές, στους εργαζόμενους, αλλά και να πλήττεται το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον, το οποίο συνδέεται με την εύρυθμη και ομαλή λειτουργία της αγοράς και της οικονομίας, την διασφάλιση της οικονομικής δημόσιας τάξης και απασχόλησης, καθώς και την προάσπιση του ευρύτερου συμφέροντος της κοινωνίας για υγιή πίστη και συναλλαγή. Πρόκειται για πτωχευτικές υποθέσεις που απλώς «λίμναζαν» επί σειρά ετών, χωρίς να έχουν κανένα απολύτως αποτέλεσμα, σχετικά με την διενέργεια της εκκαθάρισης και την εν συνεχεία ικανοποίηση των πιστωτών. Επρόκειτο για έναν χρονοβόρο, ατέρμονο φαύλο κύκλο, μέσα στον οποίο ταλαιπωρούνταν και βρισκόταν έρμαια όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: Ο οφειλέτης στερούνταν την περιουσία του και την διαχείριση αυτής, οι πιστωτές δεν ανακτούσαν τις απαιτήσεις τους, ενώ αυτή η προβληματική κατάσταση που διαιωνιζόταν, προκαλούσε ευρύτερες διοικητικές και κοινωνικές συνέπειες, όπως επιβάρυνση του δικαστικού συστήματος, αύξηση της ανεργίας, μείωση της αγοραστικής δύναμης και κοινωνική αναταραχή. Όσον αφορά τους λόγους πρόκλησης αυτών των προβληματικών καταστάσεων, θα μπορούσαν να αναφερθούν μεταξύ άλλων, η αδράνεια των διορισθέντων συνδίκων, η αδυναμία κάλυψης των εξόδων της διαδικασίας, η έλλειψη ευχερώς ρευστοποιήσιμης περιουσίας, δικαστικές και εν γένει διαδικαστικές καθυστερήσεις κλπ.
Αξίζει να αναφερθεί στο σημείο αυτό πως η σύντμηση της προθεσμίας του χρόνου παρέλευσης από την κήρυξη της πτώχευσης, προκειμένου να επέλθουν αυτοδικαίως τα αποτελέσματα περάτωσης της πτωχευτικής διαδικασίας, υπό το νέο θεσμικό πλαίσιο, πέραν από το γεγονός ότι εξυπηρετεί άμεσα, όπως αναλύθηκε ανωτέρω, τον σκοπό της πτώχευσης, συμβαδίζει αν μη τι άλλο και με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ. Το Δικαστήριο ρητώς έχει κρίνει πως η μεγάλη διάρκεια μιας συλλογικής διαδικασίας προσβάλλει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη (ΕΣΔΑ αρ.6 παρ.1). Συγκεκριμένα,το ΕΔΔΑ σε σχετικές υποθέσεις έχει αποφανθεί πως η απαγόρευση στον οφειλέτη να διαχειρίζεται και να διαθέτει τα περιουσιακά του στοιχεία κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της εκκαθάρισης που διατάσσεται από το δικαστήριο ενέχει θεμιτό σκοπό, ο οποίος σχετίζεται με την ικανοποίησητων πιστωτών. Σημειώνει, επίσης, όμως ότι ένα τέτοιας φύσεως μέτρο παρέμβασης πρέπει να επιτυγχάνει «δίκαιη ισορροπία» μεταξύ των επιταγών γενικού συμφέροντος και εκείνων που αποσκοπούν στη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου. Εξαιτίας, λοιπόν, της υπερβολικής διάρκειας της πτωχευτικής διαδικασίας, σε πλείστες υποθέσεις, ήτοι για πάνω από δέκα χρόνια,το ΕΔΔΑ έκρινε ότι ο περιορισμός του δικαιώματος του οφειλέτη στην ειρηνική απόλαυση της περιουσίας του δεν είναι δικαιολογημένος καθ 'όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, δεδομένου ότι, παρά το γεγονός ότι, κατ 'αρχήν, η στέρηση της διοίκησης και της διαθεσιμότητας των περιουσιακών του στοιχείων αποτελεί απαραίτητο μέτρο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου, η ανάγκη αυτή μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, η υπερβολική διάρκεια της πτωχευτικής διαδικασίας οδηγεί στη διατάραξη της ισορροπίας που επιβάλλεται να επιτευχθεί μεταξύ του γενικού συμφέροντος για την πληρωμή των πτωχευτικών πιστωτών και του ατομικού συμφέροντος του οφειλέτη για ειρηνική απόλαυση των περιουσιακών του στοιχείων, και επομένως, η επέμβαση στα δικαιώματα του είναι δυσανάλογη προς τον επιδιωκόμενο σκοπό(βλ.Tetu κατά Γαλλίας, Rev.Soc. 2011, 728 De Blasi κατά Ιταλίας, ό.π., §§ 19-35· Gallucci κατά Ιταλίας, αριθ. 10756/02, §§ 22-30, 12 Ιουνίου 2007· Bertolini κατά Ιταλίας, αρ. 14448/03, §§ 23-33, 18 Δεκεμβρίου 2007, Cavalleri κατά Ιταλίας, αριθ. 30408/03, 26 Μαΐου 2009).
Εν κατακλείδι, η σύντμηση της προθεσμίας του χρόνου παρέλευσης από την κήρυξη της πτώχευσης, για την περάτωση των εργασιών της τελευταίας, υπό το πρίσμα του Ν. 4738/2020, είναι δικαιοπολιτικά ορθή, καθώς προάγει την ταχεία ολοκλήρωση της διαδικασίας και την εξισορρόπηση όλων των αντικρουόμενων συμφερόντων των εμπλεκόμενων μερών στο μέγιστο βαθμό, ενώ αδιαμφισβήτητα αποτελεί καινοτομία στο πεδίο εφαρμογής του Πτωχευτικού Δικαίου. Επιπρόσθετα, αφενός εξυπηρετεί άμεσα τον σκοπό της πτώχευσης σχετικά με την ταχεία αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας και την επιστροφή των παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις το συντομότερο δυνατό, αφετέρου συμμορφώνεται με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ, το οποίο έχει κρίνει ότι η υπερβολική διάρκεια μιας συλλογικής διαδικασίας προσβάλλει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη (ΕΣΔΑαρ. 6 παρ. 1).
Σχόλια